Καπιταλισμός 4.0

Από την Καθημερινή

Της Ζέζας Ζήκου

Από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα ο Μποντλέρ έλεγε σαρκαστικά: «Η πίστη στην πρόοδο είναι ένα δόγμα των αργόσχολων και των Βέλγων». Την ίδια εποχή ο Φλομπέρ εξίσου σαρκαστικά σχολίαζε ότι είναι ανοησία να ισχυρίζεται κανείς ότι η ανθρωπότητα προοδεύει επειδή μπορεί να κατασκευάσει λεπτότερες βελόνες. Η πρόοδος ήταν ένα ζήτημα το οποίο στην ακμή της βιομηχανικής επανάστασης δημιουργούσε πολλές αμφισβητήσεις, αφού σάρωνε τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και διέλυε τον κοινωνικό ιστό.


Το οικονομικό μέγεθος των δυτικών κοινωνιών μεγάλωνε με ασύλληπτες ταχύτητες, καταστρέφοντας ωστόσο ό,τι προϋπήρχε. Γι’ αυτό και ο καπιταλισμός θεωρήθηκε διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής».


Καπιταλισμός χωρίς χρεοκοπίες, λένε κάποιοι, είναι όπως ο χριστιανισμός χωρίς Κόλαση. Με την ύφεση να βαθαίνει, οι υποθέσεις χρεοκοπίας αυξάνονται καθώς οι άτυχες ψυχές έκαναν το αμάρτημα να δανειστούν υπερβολικά πολλά. Πόσο άσχημα μπορεί να εξελιχθεί η κατάσταση; Οι πτωχεύσεις αυξάνονται και απειλούν το σύνολο της οικονομικής - επιχειρηματικής και τραπεζικής δραστηριότητας, παντού...

Στο τελευταίο του βιβλίο, Capitalism 4.0, ο Anatole Kaletsky, κορυφαίος Βρετανός οικονομολόγος και αναλυτής των λονδρέζικων Times, εξηγεί πώς η παρ’ ολίγον μοιραία εμπειρία του αμερικανικού τραπεζικού συστήματος το φθινόπωρο του 2008, θα επισπεύσει την έλευση μιας τέταρτης εκδοχής του καπιταλισμού.

Έτσι, μετά τον Καπιταλισμό 1.0, την εποχή του laissez faire, που ολοκληρώθηκε με την ύφεση του Μεσοπολέμου, τον Καπιταλισμό 2.0, τις τέσσερις δεκαετίες του κεϊνσιανισμού και του νιου ντιλ, και τον Καπιταλισμό 3.0 του νεοφιλελευθερισμού της Μάργκαρετ Θάτσερ και του Ρόναλντ Ρέιγκαν, φτάσαμε στον Καπιταλισμό 4.0.

Σ’ αυτόν, το κράτος θα παρεμβαίνει μεν στη χάραξη της μακροοικονομικής πολιτικής και τη στήριξη των τραπεζών, όχι όμως για την αιμοδοσία συντάξεων, παιδείας και υγείας. Πόσο δικαιώνεται...

Βεβαίως, ο ελληνικός καπιταλισμός ήταν πάντοτε κρατικός, αφού από το ‘50 και μετά το κράτος έχτισε «κάστρα» στην ενέργεια, στις τηλεπικοινωνίες, στο τραπεζικό σύστημα, στις μεταφορές και γύρω από τα κάστρα δημιούργησε (από το μηδέν και με πρωθυπουργικές αποφάσεις...) κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες.

Όμως, ας σκεφτούμε ότι το ίδιο εφαρμόζουν η Κίνα και η Ρωσία, αλλά είναι επίσης εκείνο που πάντοτε εφάρμοζαν (με παραλλαγές και διαβαθμίσεις) η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Υποτίθεται ότι τα οικονομικά οφέλη «στάζουν» (trickle down economics) από τις ελίτ στη μεσαία τάξη.

Πάντως, είναι η πρώτη φορά μετά τον πόλεμο που η Ελλάδα αλλάζει τόσο απότομα, καθώς οι μεταβολές συνδυάζονται με τον επιθετικό περιορισμό των κοινωνικών κατακτήσεων. Προφανώς, ντόπιοι κομμουνιστές και μη προβλέπουν ότι η οικονομική κρίση θα οδηγήσει στην κατάρρευση του καπιταλιστικού συστήματος και στην ανατροπή του στάτους κβο. Ενώ ευαγγελίζονται την κρατικοποίηση των τραπεζών χωρίς να υπολογίζουν την τρόικα.

Αλλά η κατάσταση είναι δυσοίωνη, αφού το ελληνικό κράτος είναι υπό πτώχευση και επιτήρηση και δεν απολαμβάνει την ελάχιστη εμπιστοσύνη από τους εταίρους και δανειστές μας.

Όλα αυτά συμπυκνώνουν εκρηκτική πολιτική ύλη που γίνεται αντιληπτή στην προεκλογική περίοδο που διανύουμε. Κατά συνέπεια, η επόμενη κυβέρνηση θα αναγκαστεί να χειριστεί πολιτικά μέσα σε ελάχιστο χρόνο την πιο ραγδαία αλλαγή στη δομή της οικονομίας και του κοινωνικού κράτους. Ηλικιωμένοι, ασθενείς, απολυμένοι και άποροι ήδη ζουν στις παρυφές της κοινωνίας. Η αγορά πεθαίνει, η οικονομική κατάσταση των ελληνικών νοικοκυριών επιδεινώνεται ραγδαία και έχουν τριπλασιαστεί οι αυτοκτονίες από το 2010.

Ενώ δραχμολάγνοι επιχειρηματίες που καραδοκούν για να σβήσουν τα χρέη τους και να αγοράσουν έναντι πινακίου φακής την Ελλάδα, είναι ασυγκράτητοι. Αυτοί οι νέοι μαυραγορίτες εκμεταλλεύονται την αγανάκτηση και τον θυμό του απελπισμένου λαού.

Μία οδός είναι η υπακοή, η υποταγή, η προσαρμογή, για τη δαρβινική επιβίωση, ανεξάρτητα από την όποια νέα κυβέρνηση προκύψει. Με άλλα λόγια, είναι τα Μνημόνια που επιβάλλουν τη σωτηρία διά της καταστροφής. Και το μόνο βέβαιο είναι ότι καθιστούν το κόστος της σωτηρίας κοινωνικά ανυπόφορο.

Η Νέα Δημοκρατία υπόσχεται ολική αναδιαπραγμάτευση του Μνημονίου για άρση αδικιών σε χαμηλοσυνταξιούχους, αποκατάσταση εισοδημάτων στους ένστολους και κλείνει και το μάτι στους δημοσίους υπαλλήλους, λέγοντας ότι δεν θα μείνουν χωρίς δουλειά.

Ο ΣΥΡΙΖΑ δεσμεύεται ότι θα ακυρώσει τα μέτρα λιτότητας, υπόσχεται μεγαλύτερο Δημόσιο, κρατικές τράπεζες και επιχειρήσεις και μπροστά στον κίνδυνο έλλειψης ευρώ μιλά πλέον ανοιχτά για «στάση πληρωμών». Και εξακολουθεί να θεωρεί ότι οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να διαλύσουν την Ευρωζώνη καταδικάζοντας την Ελλάδα στη δραχμή.

Το σίγουρο πάντως είναι ότι η οριστική επιλογή ρήξης με την Ευρώπη με την ακύρωση του Μνημονίου και καταγγελίας της σύμβασης, μεγάλωσε τις ανησυχίες πολλών.