Ώρα για βελούδινο διαζύγιο στο ευρώ

Από τους Financial Times (via Euro2day)

Του Gideon Rachman

Καθώς διαβάζω το πολλοστό άρθρο για την Grexit, έρχεται στο μυαλό μία φράση από την ταινία Marathon Man. Σε αυτό το cult thriller, ο Lawrence Olivier υποδύεται έναν εγκληματία πολέμου ο οποίος γίνεται οδοντίατρος και βασανίζει τον Dustin Hoffman σκαλίζοντας τα οδοντικά του νεύρα χωρίς αναισθητικό. Κατά τη διάρκεια, ρωτά συνεχώς: «Είναι ασφαλές;».


«Είναι ασφαλές;»: Αυτό είναι το ερώτημα που θέτουν και οι Ευρωπαίοι ηγέτες εδώ και μήνες καθώς μελετούν την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Στα τέλη του προηγούμενου έτους συζητούσα αυτό ακριβώς το θέμα με ανώτατο Ευρωπαίο πολιτικό. Εκείνος είχε παρατηρήσει ότι κατ’ επανάληψη είχα γράψει πως η ευρωζώνη ήταν ένα οικοδόμημα με κατασκευαστικά ελαττώματα και πιθανότατα θα κατέρρεε. Εάν όντως είναι έτσι, με ρώτησε, τότε δεν θα ήταν καλύτερα να διασπαστεί τώρα;


«Το πρόβλημα είναι πως μου λένε συνεχώς ότι η διάσπαση θα προκαλέσει καταστροφή. Μέχρι να μπορώ να σας απαντήσω με βεβαιότητα ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει, δεν μπορώ να στηρίξω αυτήν την άποψη» είπα αποφεύγοντας ουσιαστικά να απαντήσω.

Οι υπεκφυγές, όμως, πλέον δεν αρκούν. Τους επόμενους μήνες, η Ευρώπη μπορεί να αναγκαστεί να αποφασίσει.

Έτσι, για να απαντήσω στο ερώτημα που απέφυγα τον Δεκέμβριο, ναι, νομίζω ότι τελικά θα είναι καλύτερα εάν διασπαστεί η ευρωζώνη. Κάτι τέτοιο, όμως, μπορεί να μην περιλαμβάνει επιστροφή όλων των κρατών - μελών στα εθνικά τους νομίσματα. Ο σκληρός πυρήνας των μελών του ευρώ, με επίκεντρο τη Γερμανία, μπορεί να επιβιώσει. Το ευρώ, όμως, δεν θα μπορεί να έχει την υπάρχουσα μορφή.

Είναι αλήθεια πως η μετάβαση από το σημείο όπου βρισκόμαστε μέχρι εκεί θα είναι επώδυνη και επικίνδυνη. Ο συνάδελφός μου Martin Wolf παρουσίασε μία ενημερωμένη εκδοχή για το σενάριο τρόμου, όπου περιλαμβάνονται η κατάρρευση της έννομης τάξης στην Ελλάδα και η χρηματοοικονομική συντριβή στην Ευρώπη. Πώς θα μπορούσε να αναλάβει οποιοσδήποτε αυτόν τον κίνδυνο;

Η απάντηση είναι ότι η εναλλακτική επιλογή από τη διάσπαση της ευρωζώνης είναι δομικά ανέφικτη και βαθιά αποκρουστική. Κατά τη συνάντησή τους το Σαββατοκύριακο οι ηγέτες του G8 ζήτησαν την παραμονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Το τρέχον σχέδιο φαίνεται πως περιλαμβάνει ένα μαγικό μίγμα κινήτρων ώθησης της οικονομίας και λιτότητας, που αποκαθιστά την εξισορρόπηση των προϋπολογισμών αλλά και την ανάπτυξη.

Όμως, ακόμη κι αν συμφωνήσουν σε ένα πραγματικό σχέδιο, ακόμη κι αν πετύχει – τίποτα από τα δύο δεν είναι πιθανό –, τα θεμελιώδη προβλήματα της ευρωζώνης παραμένουν.

Χωρίς την επιλογή της υποτίμησης των νομισμάτων τους, οι μη ανταγωνιστικές οικονομίες θα μείνουν με την επιλογή της εσωτερικής υποτίμησης – που μεταφράζεται σε μείωση μισθών και μαζική ανεργία.

Είναι αλήθεια ότι χώρες όπως η Ελλάδα χρειάζονται απεγνωσμένα οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις όμως – από τη στιγμή όπου διεξάγονται με τον ζουρλομανδύα της νομισματικής ένωσης με τη Γερμανία – προκαλούν πολιτική και οικονομική αναστάτωση.

Το πραγματικό πρόβλημα, πάντως, είναι πολιτικό. Το ευρώ δεν στηρίζεται από πολιτική ενοποίηση. Κατά συνέπεια, δεν έχει βασικούς θεσμούς που απαιτούνται για να πετύχει μία νομισματική ένωση.

Δεν υπάρχει ισχυρή κεντρική κυβέρνηση, που θα εφαρμόζει δημοσιονομική πειθαρχία, και δεν υπάρχει κάποιος μεγάλος ομοσπονδιακός προϋπολογισμός για να μεταφέρονται κεφάλαια από τις πλούσιες στις φτωχές περιοχές. Και, όπως ανακαλύπτουμε, δεν υπάρχει πανευρωπαϊκό σχήμα εξασφάλισης των τραπεζικών καταθέσεων.

Θεωρητικά η ευρωζώνη μπορεί να διορθώσει αυτό το λάθος εάν κινηθεί προς μία πραγματική πολιτική ένωση. Η ιδέα, όμως, για μόνιμη μεταφορά κυριαρχίας από την Αθήνα στις Βρυξέλλες απορρίφθηκε στην Ελλάδα από όλες τις πλευρές. Εν τω μεταξύ, στη Γερμανία, η ιδέα ένωσης μεταφοράς πόρων – όπου περιλαμβάνεται η μόνιμη μεταφορά επιδοτήσεων από τον ευρωπαϊκό Βορρά στον ευρωπαϊκό Νότο – αποτελεί ανάθεμα.

Ακόμη κι αν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί καταφέρουν να ξεπεράσουν αυτές τις ενστάσεις και δημιουργήσουν μία πραγματική ομοσπονδιακή ένωση, αυτή η γιγαντιαία νέα οντότητα θα εκμηδενίσει την ισχύ των εθνικών δημοκρατιών. Η θυσία της εθνικής κυριαρχίας στον βωμό του ευρώ δομικά είναι αποδοκιμαστέα – και θα προκαλέσει εθνικιστικό αντίκτυπο ανά την Ευρώπη. Αυτό το φάρμακο για τα προβλήματα του ευρώ θα είναι χειρότερο από την ασθένεια.

Δεδομένου ότι μακροπρόθεσμα οι εναλλακτικές επιλογές από τη διάσπαση της ευρωζώνης στερούνται αξιοπιστία, είναι αναγκαίο να δούμε πώς θα διαχειριστούμε αυτό το γεγονός – αντί απλώς να το αποκηρύττουμε ως πολύ επικίνδυνο θέμα προς συζήτηση.

Δυστυχώς, τα σχέδια για τη διάσπαση της ευρωζώνης, που έχουν ήδη καταρτίσει οι Ευρωπαίοι κεκλεισμένων των θυρών, είναι πολύ περιορισμένα.

Περιλαμβάνουν έξοδο της Ελλάδας, που θα ακολουθηθεί από αποφασιστική προσπάθεια για τη δημιουργία ενός επαρκούς τείχους προστασίας, το οποίο θα αποτρέψει την περιδίνηση και άλλων χωρών στην κρίση. Τα τελευταία δύο χρόνια, όμως, η Ε.Ε. προσπαθεί ανεπιτυχώς να περιορίσει την κρίση στην Ελλάδα.

Πράγματι, η έξοδος της Ελλάδας θα πυροδοτήσει μετάδοση της ασθένειας καθιστώντας σε όλους σαφές ότι η ένταξη στην ευρωζώνη δεν είναι κατ’ ανάγκην μόνιμη κατάσταση. Οι αγορές αναπόφευκτα θα περικυκλώσουν τις πιο ευάλωτες χώρες.

Εάν επιτρέψουμε να καθοριστεί το μέλλον του ευρώ από διαδοχικούς πανικούς των αγορών, τότε θα οδηγηθούμε στη διάσπαση του ενιαίου νομίσματος με τον χειρότερο τρόπο. Θα χαθούν πολλά δισεκατομμύρια ευρώ από χρήματα των φορολογουμένων καθώς το τείχος προστασίας της ευρωζώνης θα φλέγεται.

Η πολιτική και η οικονομική αναστάτωση θα προκαλέσει πανικό και απαξίωση των πολιτικών που βρίσκονται στην ηγεσία.

Θα ήταν απείρως καλύτερο εάν οι Ευρωπαίοι ηγέτες προχωρούσαν σε μία λογική εκτίμηση κατά την οποία μένουν στο ευρώ οι χώρες που θέλουν και μπορούν, ενώ παράλληλα ανακοινώνουν σχέδια εργασίας για ένα φιλικό και ελεγχόμενο διαζύγιο μεταξύ εκείνων που μένουν και εκείνων που φεύγουν.

Σχεδόν όλα τα κράτη - μέλη της ευρωζώνης υιοθέτησαν το ευρώ χωρίς δημοψήφισμα. Θα πρέπει να μπορούν να αποχωρήσουν με τον ίδιο τρόπο.

Είναι αλήθεια ότι ακόμη και το... βελούδινο διαζύγιο για την ευρωζώνη περιλαμβάνει τεράστιους κινδύνους. Αν μη τι άλλο, όμως, είναι μία αξιόπιστη έξοδος από τον σημερινό κυκεώνα. Όπως αναφέρει και το (πολύ) γερμανικό ρητό, «καλύτερα ένα τρομακτικό τέλος, παρά ένας τρόμος χωρίς τέλος».