Πτώχευση και ανάκαμψη

Από Το Ποντίκι 17.5.2012 (Μέρος B' - το Μέρος Α' εδώ)

Του Θεόδωρου Παπαηλία, Καθηγητή ΤΕΙ Πειραιά

4. Οι προταθείσες λύσεις: μια αξιολόγηση

Κατά κανόνα, οι καθυστερημένες οικονομίες συντηρούν και υπανάπτυκτο πολιτικό προσωπικό (εννοείται ότι υπάρχει αμφίδρομη σχέση). Ήταν σχεδόν απίθανο να ξεφύγουν χώρες σαν την Ελλάδα από την κεντρομόλο αυτή δύναμη που έλκει τους χειρότερους στην Αρχή.

Έτσι, η μεν κυβέρνηση το 2009 δραπέτευσε εφευρίσκοντας πρόφαση, η δε νέα εμφανίσθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, εντελώς απροετοίμαστη, αν και φυσικά γνώριζε το πρόβλημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιοι από το λοιπό προσωπικό της αντιπολίτευσης προσέφεραν λύση.


Η προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης απετέλεσε την πιο ακαδημαϊκή πρόταση. Υπήρχε η ψευδαίσθηση ότι λόγω της συμμετοχής της χώρας στο ευρώ, το ΔΝΤ (υπήρχε και ο φίλος Γενικός Διευθυντής στον Οργανισμό) θα προσέφερε διαφορετική λύση από αυτές που εφάρμοζε στη Λατινική Αμερική, την Τουρκία κ.λπ., σε χώρες δηλαδή που για ποικίλους λόγους δεν διέθεταν τους εξωγενείς παράγοντες που διαφύλατταν επί δεκαετίες την Ελλάδα μακριά από τη στάση πληρωμών.

Η λύση που επέβαλε η τρόικα με το πρώτο μνημόνιο (το προανάκρουσμα το είχε εκτελέσει η κυβέρνηση με τα μέτρα του Μαρτίου) υπήρξε αλυσιτελής. Ήταν προκεϋνσιανής αντίληψης και ήταν δεδομένο ότι οδηγούσε σε εκτεταμένη λιτότητα.

Η απότομη συρρίκνωση των μισθών και των συντάξεων του Δημοσίου δημιούργησε έτι μεγαλύτερη ζημιά στον ιδιωτικό τομέα. Πολλοί μίλησαν για «λίπος» που υπήρχε και συνεπώς θα μπορούσε σε σύντομο χρονικό διάστημα (μέχρι το 2012) να επανέλθει η οικονομία στις αγορές και στην ανάπτυξη.

Αυτές οι ανοησίες παρέβλεπαν ότι η οικονομία ήταν σε κρίση τύποις από το 2008 και ότι ήταν δομική και επικρεμάμενη επί δεκαετίες.

Τοιουτοτρόπως, δημιουργήθηκε ένας φαύλος κύκλος: οι μειώσεις των αμοιβών του τερά­στιου δημόσιου τομέα (το ένα τέταρτο των ερ­γαζομένων), αρχικά του στενού και αργότερα (ιδιαίτερα μετά τον Δεκέμβριο του 2010) των ΔΕΚΟ, επέτειναν την ύφεση με συνέπεια – λαμβανομένης υπ’ όψιν της φορολόγησης της οικοδομής – να μεταφερθεί αυτή στους αυτο­απασχολούμενους και στις μικρές βιοτεχνίες. Το πρώτο μνημόνιο (Μάιος 2010 - Φεβρουάρι­ος 2012) εκτίναξε την ανεργία από τις 590 χιλ. στο 1 εκατ. και πλέον (από το 13% στο 20%).

Το δεύτερο μνημόνιο, που ψηφίσθηκε τον Φεβρουάριο 2012, αναμένεται να ανεβάσει την ανεργία μέχρι το τέλος του έτους στο 27%-28%, με συντηρητικές παραδοχές, ενώ την ύφεση στο 6,5% περίπου. Το ΑΕΠ στο διάστη­μα 2008-2012 εκτιμάται ότι θα μειωθεί κατά 12,5% (από τα 233 δισ. στα 204), αν και υπάρ­χουν προβλέψεις να αγγίξει τα 200 δισ. (πτώση κατά 14%).


Υποτιμώντας τη δραχμή

Προτάθηκε (και συνεχίζεται να προτείνεται) η στάση πληρωμών και η απομάκρυνση από την ΟΝΕ και το ευρώ. Υποτιμώντας τη δραχμή θα συρρικνώνονταν οι εισαγωγές και θα αυξά­νονταν οι εξαγωγές, ενώ το τουριστικό συνάλ­λαγμα κ.λπ. θα επαυξάνετο, αφού η χώρα θα προσέλκυε περισ­σότερους και θα καθίστα­το πλέον ανταγωνιστική σε σχέση με τις γειτονικές χώρες.

Ωστόσο η πολιτική αυ­τή θα είχε νόημα το 2010, όταν το χρέος ευρίσκετο στα χέρια ιδιωτών (ξένων τραπεζών κ.ο.κ.) και η εκροή συναλλάγματος ήταν μικρή. Μία υποτίμηση της τάξης του 50% και ταυτόχρονη στάση πληρωμών με αίτημα την ελάφρυνση κατά 70% του χρέους θα είχε ευεργετικές επιδράσεις, εάν συνέτρεχαν ορισμένες προϋποθέσεις. Ενώ τα πλεονεκτήματα είναι προφανή (και αυτά τονίζονται από Έλλη­νες και ξένους), εντούτοις τα μειονεκτήματα δεν είναι αμε­λητέα.

Κατ' αρχάς η χώρα θα έκανε πλέον των 10 ετών να τολμήσει να δανεισθεί από τη διεθνή αγορά (χωρίς να σημαίνει ότι οι πιστωτές θα αποδέχονταν έκπτωση 70% και θα εγκατέ­λειπαν την προσπάθεια διεκδίκησης μεγαλύ­τερου μέρους ή και όλου του ποσού).

Αλλά το κυριότερο είναι ότι, ενώ το δημόσιο χρέος εί­ναι το δευτερεύον και το έλλειμμα του προϋ­πολογισμού το τριτεύον, το πρωτεύον πρόβλη­μα παραμένει το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (αυτό αποδεικνύει πόσο άθλια ήταν η «σωτηρία» της Ε.Ε., της ΕΚΤ και του ΔΝΤ).

Η χώρα δεν είναι αυτάρκης σε βασικά αγα­θά και η έλλειψη πετρελαίου κ.λπ. (τουτέστιν ενέργειας) θα είχε αρνητικά πολλαπλασιαστι­κά αποτελέσματα. Σε μία άλλη σειρά βασικών προϊόντων (σίτου, κρέατος – ιδιαίτερα βοείου –, γάλακτος κ.λπ.) οι ελλείψεις, αφού το πο­σοστό αυτάρκειας είναι πολύ μικρό, θα επέ­φεραν πιθανότατα χάος καθιστώντας τα όποια οφέλη (π.χ. του τουρισμού (10)) αμφισβητήσιμα.

Εάν ο διοικητικός μηχανισμός της Ελλάδος δεν ήταν διαβρωμένος, σχεδόν πλήρως, πιθανόν τα φαινόμενα της μαύρης αγοράς, αισχροκέρδει­ας κ.ο.κ. να περιορίζονταν σύντομα. Εντός δύο ετών το αργότερο ίσως το σύστημα θα ισορρο­πούσε.

Σήμερα, πιθανή εγκατάλειψη του ευρώ είναι πολλαπλασίως δαπανηρότερη από εκείνη που θα μπορούσε να υλοποιηθεί τον Μάρτιο 2010 (διότι, πέραν της τεράστιας εκροής συναλλάγ­ματος, που έχει ήδη μεσολαβήσει, υποσκάπτο­ντας το τραπεζικό σύστημα και την όλη οικο­νομία, έχει καταστραφεί μεγάλο τμήμα των αποταμιευμάτων ευρέων εισοδηματικών κλι­μακίων).


Ανεπισήμως πτωχευμένη

Με τα μνημόνια Ι και ΙΙ το χρέος μεταφέρε­ται από τους ιδιώτες στα κράτη, κάτι που κα­θιστά την όποια απομείωσή του πιο πολύπλο­κο ζήτημα. Συνεπώς, μόνο μέσω ενός νέου από μηχανής θεού είναι δυνατόν να υπάρξει σχε­τική απομάκρυνση του επικείμενου ολέθρου. Αυτός μπορεί να αναζητηθεί στα πετρέλαια ή στο αέριο της Δυτικής Ελλάδος ή στις πολεμι­κές αποζημιώσεις (ή και) στα γερμανικά δά­νεια του πολέμου κ.λπ. Λύσεις όμως που μό­νο μεσοπρόθεσμα (μετά τετραετία) μπορεί να αποδώσουν.

Δεδομένου ότι μέχρι τον Ιούνιο 2012 δεν αναμένεται σημαντική βελτίωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, είναι βέβαιο, τουλάχι­στον με τα δεδομένα του Φεβρουαρίου, ότι νέα μέτρα θα απαιτηθούν.

Αυτά το πιθανότερο θα συγκεκριμενοποιηθούν σε περικοπές στα ανω­τέρα κλιμάκια των μισθωτών και των συνταξι­ούχων του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, (11) με συνέπεια τη σύμπτυξη και ενδυνάμωση του αντιμνημονιακού μετώπου. Και αυτό ίσως απο­τελέσει, αν δεν αλλάξει κάτι στο διεθνές περι­βάλλον, τον κλασικό τύπο της τραγωδίας.

Η χώρα θα εμφανίζει όλα τα αρνητικά της πτωχευμένης οικονομίας, χωρίς επισήμως να έχει χρεοκοπήσει:

● Οι μισθοί στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα θα παραμένουν καταρ­ρακωμένοι,

● η παραγωγική μηχανή, εκ κατα­σκευής ανήμπορη, θα είναι πλέον περισσότε­ρο καθημαγμένη,

● το χρέος δυσκολότερα διαχειρίσιμο,

● το πρωτογενές έλλειμμα, έστω και μειωμένο, θα εμφανίζει πίεση για να ανέλθει,

● το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο, παρά την κάμψη των εισαγωγών, λόγω ύφεσης, θα κυ­μαίνεται σε υψηλά επίπεδα λόγω σύστασής του.

Η οικονομία αδυνατεί επί δεκαετίες να είναι ανταγωνιστική ή να παράγει σε κατάλλη­λες ποσότητες· οι εισαγωγές αφορούν βασικά αγαθά, που μόνο σε κατοχή ή έντονη πολεμική περίοδο είναι αποδεκτό αυτά να λείπουν ή να μοιράζονται με δελτίο. Συνεπώς, όλα τα ενδε­χόμενα είναι ανοικτά, με τη χειρότερη εκδοχή να έχει το προβάδισμα.

Βραχυχρονίως, μια λύση θα ήταν η επαναφο­ρά για κάποιο διάστημα των αγορανομικών δια­τάξεων (του ελέγχου), προκειμένου να πέσουν βιαίως οι τιμές των αγαθών. Παράλληλα, θα πρέπει να σχεδιάζεται το πάγωμα (η μη πληρω­μή) των τόκων του δημοσίου χρέους επί πενταε­τία.

Πρωτίστως, απαιτείται καταγραφή των κλά­δων και των προϊόντων (12) που εμφανίζουν υψη­λή εγχώρια προστιθέμενη αξία και ακολούθως ενίσχυσή των, ώστε να διευρυνθεί η παραγωγή και οι εξαγωγές. Θετικό θα ήταν, αν και δύσκο­λα οι πολιτικοί θα το αποφασίσουν, εάν επιτυγχάνετο η συρρίκνωση των υψηλών εισοδημάτων (και συντάξεων), που οδηγούν σε διεύρυνση των εισαγωγών.

Η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής, που επιτείνουν τα δημό­σια ελλείμματα και τις εισαγωγές, θα πρέπει να αποτελεί κύριο μέλημα. Θα χρειασθούν για μια μέτρια οικονομική άνοδο και μείωση κάτω του 15% της ανεργίας, τουλάχιστον 55 δισ. ευρώ σε πέντε (5) έτη. Προφανώς, οι πόροι του ΕΣΠΑ δεν αρκούν (13). Επειδή παρόμοια προσπάθεια φαίνε­ται ισχνή, η κρίση θα διαρκέσει με αβέβαια κοι­νωνικά αποτελέσματα.


Σημειώσεις

10. Τι θα προσεφέρετο στα ποι­οτικώς «καλά» ξενοδοχεία για να προσελκυθεί ο υψηλού εισοδήμα­τος τουρίστας;

11. Αν και ποτέ δεν είναι κανείς βέβαιος, λόγω της ανικανότητας του πολιτικού συστήματος εν Ελ­λάδι, ώστε να προχωρήσει σε προ­βλέψεις, φαίνεται ότι αυτό, επει­δή μάλλον θα προσπαθήσει να μην αυτοχειριασθεί, θα αποφύγει – το πιο πιθανό – περαιτέρω μειώσεις στους χαμηλομίσθους.

12. Εδώ και δυο χρόνια, πολιτι­κοί και αλαλάζοντες δημοσιολογούντες εκφέρουν τη λέξη «ανά­πτυξη». Αλλά πού; Κανείς δεν απαντά.

13. Υποτίθεται ότι παρόμοια οι­κονομική ενίσχυση θα ρυμουλκή­σει και τμήμα των χρημάτων που διέφυγαν στην αλλοδαπή ή χειμάζονται στις κρύπτες, ενισχύοντας τη ρευστότητα της οικονομίας...