Το μοιραίο λάθος του ευρώ

Από τους Financial Times (via Euro2day)

Του Gideon Rachman

Όποιος θέλει να καταλάβει γιατί το ευρώ αντιμετωπίζει τόσα προβλήματα θα πρέπει να ξεχάσει για μια στιγμή το χρέος και τα κρατικά ομόλογα και να ρίξει μια ματιά στα χαρτονομίσματα. Οι εικόνες στα ευρωπαϊκά χαρτονομίσματα είναι εικόνες ανύπαρκτων κτιρίων. Ενώ συνήθως τα εθνικά νομίσματα εικονίζουν αληθινούς ανθρώπους και αληθινά μέρη – ο George Washington στο δολάριο, τα θέατρα Μπολσόι στο ρούβλι –, η ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι υπερβολικά εύθραυστη για να αντέξει κάτι τέτοιο.


Το να επιλεγεί ένας «ήρωας» ή ένα μέρος που συνδέεται με μια συγκεκριμένη χώρα θα ήταν προβληματικό. Έτσι, οι ευρωπαϊκές αρχές επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν ασαφείς εικόνες, που παριστάνουν τα πάντα και τίποτα.

Τώρα, μία δεκαετία μετά την πρώτη εμφάνιση των χαρτονομισμάτων του ευρώ στα μηχανήματα ανάληψης όλης της ηπείρου, αυτή η έλλειψη κοινής ταυτότητας είναι το μοιραίο λάθος που μπορεί να οδηγήσει το κοινό νόμισμα στον βυθό.

Κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου ο κ. Tim Geithner, ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών, επέδειξε χαρακτηριστική έλλειψη υπομονής με αυτό που οι Αμερικανοί ονομάζουν «κενό ευρωπαϊκής πολιτικής ηγεσίας».

Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι η ταλαιπωρία του νομίσματος δεν σχετίζεται τελικά με την ηγεσία – οφείλεται σε πιο θεμελιώδεις παράγοντες. Το γεγονός ότι οι εθνικές συνειδήσεις είναι πολύ ισχυρότερες από οποιαδήποτε κοινή ευρωπαϊκή δέσμευση σημαίνει ότι οι ηγέτες είναι περιορισμένοι σε ό,τι αφορά τις λύσεις που μπορούν να σκεφτούν.

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Γερμανίας, το ευρώ καθιερώθηκε χωρίς να έχει προηγουμένως τη συγκατάθεση των ψηφοφόρων. Η εκτίμηση ήταν ότι οι ψηφοφόροι θα μάθαιναν με τον καιρό να αγαπούν το νέο τους νόμισμα, βλέποντας ότι οδηγεί σε μια πλουσιότερη και ισχυρότερη Ευρώπη. Τώρα όμως που το ευρώ έχει αντί αυτού συνδεθεί με τον πόνο, τη λιτότητα και το χρέος, τα όρια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης είναι πεπερασμένα.

Έτσι, όταν η Γερμανίδα καγκελάριος αποκλείει το ευρωομόλογο, ούτε πάσχει από έλλειψη φαντασίας ούτε απλώς τσιγκουνεύεται. Πολύ απλά, γνωρίζει ότι οι Γερμανοί ψηφοφόροι δεν θα δεχτούν ποτέ να αναλάβουν σε μόνιμη βάση εγγυήσεις για το χρέος των Νοτιοευρωπαίων.

Οι ψηφοφόροι στη Φινλανδία και στην Ολλανδία – τις άλλες πιστώτριες βορειοευρωπαϊκές χώρες – είναι περισσότερο άκαμπτοι στην άρνηση μιας τέτοιας προοπτικής. Στο μεταξύ, ο θυμός έναντι των «φαρισαϊστών και άτεγκτων Βορειοευρωπαίων» μεγαλώνει στις χώρες που υποφέρουν από τη λιτότητα, όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία.

Οι ευρωσκεπτικιστές, που αντιτίθονταν στο ενιαίο νόμισμα, είχαν προβλέψει μια τέτοια παταγώδη αποτυχία. Τα επιχειρήματά τους αξίζει ακόμη να ακουστούν – όχι μόνο ως ερμηνεία των ριζών του κακού αλλά και ως τρόπος να κατανοήσουμε τι πρόκειται πιθανώς να ακολουθήσει.

Η αντίθεση στο ενιαίο νόμισμα είχε πολλές μορφές – κάποιες εκ των οποίων εθνικιστικές.

Πράγματι, το μόνο που με έκανε σε διάφορες περιπτώσεις να χάνω την πίστη μου στις αντιρρήσεις τις οποίες είχα προ ετών για το ευρώ ήταν ότι συνάντησα κάποιους από τους ανθρώπους που συμφωνούσαν μαζί μου!

Σε κάθε περίπτωση, μου φαινόταν τότε και μου φαίνεται και τώρα ότι οι ευρωσκεπτικιστές έχουν καλύτερα επιχειρήματα. Είχαν δίκιο να επισημαίνουν ότι δεν υπάρχουν παραδείγματα επιτυχημένης νομισματικής ένωσης χωρίς τελικά να υποστηριχτεί και από πολιτική ένωση.

Ορισμένοι φίλοι του ευρώ, ειδικά στη Βρετανία, διαφώνησαν με το ότι μια πολιτική ένωση ήταν απαραίτητη για να υποστηριχτεί ένα ενιαίο νόμισμα, ενώ άλλοι οπαδοί του ευρώ, στις Βρυξέλλες αυτοί, εκτιμούσαν πως η νομισματική ένωση τελικά θα οδηγούσε σε πολιτική ένωση.

Οι αρνητές έλεγαν, αντίθετα, ότι ακριβώς σε μια οικονομική κρίση η ευρωπαϊκή πολιτική ταυτότητα θα είναι πολύ αδύναμη για να υποστηρίξει την κοινή ισοτιμία. Τα γεγονότα φαίνεται να τους δικαιώνουν.

Οι υποστηρικτές του ευρώ θα απαντήσουν πως το παιχνίδι δεν τελείωσε ακόμα. «Αντιμέτωποι με το ζοφερό μέλλον, οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι θα καταλάβουν ότι η μεγαλύτερη ενότητα είναι ο μόνος τρόπος να προχωρήσουμε». Αμφιβάλλω.

Αντίθετα, μου φαίνεται ότι ηγέτες όπως ο κ. Jose Manuel Barroso, ο επικεφαλής της Κομισιόν, χάνουν πολύτιμο χρόνο ζητώντας λύσεις, όπως το ευρωομόλογο, που δεν πρόκειται ποτέ να πραγματοποιηθούν. Σκεφτείτε απλώς τα βήματα που θα χρειάζονταν για κάτι τέτοιο: πρώτα να υπάρξει διαπραγμάτευση επί μιας νέας ευρωπαϊκής συνθήκης, μετά να επικυρωθεί από 27 χώρες και όλα αυτά εν μέσω μιας ταχέως εξαπλούμενης κρίσης.

Ξεχάστε το. Υπάρχει, ωστόσο, μία άλλη πιθανότητα.

Πίστευα πάντα πως τα βήματα στην κατεύθυνση μιας αυξημένης ευρωπαϊκής ενότητας είναι μεγαλύτερα όταν ηχούν τεχνικά, είναι δύσκολο να γίνουν αντιληπτά και δεν υπόκεινται στην έγκριση των ψηφοφόρων. Το τρέχον πρόγραμμα της ΕΚΤ για αγορά ελληνικών, ισπανικών και ιταλικών ομολόγων ταιριάζει γάντι στην παραπάνω περιγραφή. Αλλά υπάρχει ένα πρόβλημα.

Η Γερμανία ανήκει στα σπάνια είδη χώρας όπου οι αποφάσεις της κεντρικής τράπεζας εγείρουν πολιτικά πάθη. Δεν είναι τυχαίο ότι ανώτερο στέλεχος της κυβέρνησης Μέρκελ μου είπε ότι ήδη το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων αντιμετωπίζει προβλήματα στο εσωτερικό της Γερμανίας και ότι δεν πιστεύει πως θα συνεχιστεί για πολύ ακόμη.

Αν η επίταση της ενότητας – μέσω ευρωομολόγων ή μέσα από τη συγκέντρωση των φορολογικών συστημάτων και των προγραμμάτων δαπανών – πάψει να υπάρχει στο τραπέζι, δύο είναι οι εναλλακτικές που απομένουν:

Είτε το τρέχον πρόγραμμα λιτότητας σε συνδυασμό με νόμους έκτακτης ανάγκης τελικά θα «δουλέψει», είτε κάποιες χώρες θα χρεοκοπήσουν και θα εγκαταλείψουν το κοινό νόμισμα.

Όπως αναφέρει από τις ίδιες αυτές σελίδες και ο κ. Nouriel Roubini, μια αποχώρηση από το ευρώ μπορεί τελικά να είναι για το συμφέρον της Ελλάδας. Ωστόσο, οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές και πολιτικές συνέπειες θα είναι δριμύτατες – και όχι μόνο για την Ελλάδα.

Η Ευρώπη ίσως γνωρίσει χρεοκοπίες τραπεζών, πολύ χειρότερη λιτότητα, υψηλότερη ανεργία, κοινωνική αναταραχή, ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής, αύξηση της έντασης ανάμεσα στα κράτη και απειλή για την ύπαρξη της ίδιας της Ε.Ε.

Υπό αυτό το πρίσμα, το να έχουμε κάνει «το σωστό» λίγη αποζημίωση θα προσφέρει. Ακόμα και στους ευρωσκεπτικιστές.