Αργεντινή: Η μακρινή συγγενής μας

Πού βρίσκεται η χώρα ύστερα από 19 χρόνια παρουσίας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου

Το Βήμα της Κυριακής, 23.5.2010

Την ξέρουμε σαν τη χώρα του τάνγκο, των απέραντων «Πάμπας» του Νότου και των «γκάουτσο», του Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα, του Μπόρχες, του Χουάν και της Εβίτα Περόν. Τη χώρα όπου ο Αριστοτέλης Ωνάσης έβγαλε το πρώτο του εκατομμύριο δολάρια και πρωτοκλώτσησε την μπάλα ο Μαραντόνα.

Να όμως που ο καιρός τα έφερε έτσι ώστε η Αργεντινή να μοιάζει σήμερα μακρινή συγγενής μας: το 2001 βρέθηκε από τη μια ημέρα στην άλλη ισοπεδωμένη, άφραγκη, πεινασμένη.


Έφθασε στα έσχατα: να λεηλατεί σούπερ μάρκετ και να παλεύει για το ψωμί, αυτή, η χώρα - σιτοβολώνας του κόσμου («granero del mundo»). Πώς νιώθουν σήμερα οι Αργεντινοί; Πού βρίσκεται η χώρα τους ύστερα από 19 χρόνια λιγότερο ή περισσότερο καθοριστικής παρουσίας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου;

Εμείς ρωτήσαμε έναν ζωντανό μύθο: τον διασημότερο σκηνοθέτη της χώρας, αλλά και εν ενεργεία πολιτικό της Αριστεράς, τον Φερνάντο «Πίνο» Σολάνας. Τον κινηματογραφιστή ο οποίος κατέγραψε τη χρεοκοπία μιας ολόκληρης κοινωνίας στο πασίγνωστο ντοκιμαντέρ του «Ανάμνηση μιας ληστείας». Σίγουρα δεν αρκεί μόνο η διαμαρτυρία, μας είπε. Πρέπει η διαμαρτυρία να γίνει πολιτική δύναμη ικανή να αλλάξει την Ιστορία, τον ρου των γεγονότων.

Μια χώρα «ασημένια»

Λίγο μετά την κρίση του 2001, ένα ζευγάρι χορεύει τάνγκο στο Μπουένος Άιρες, για να εξασφαλίσει λίγα δολάρια από Αμερικανούς τουρίστες. Αργεντινή σημαίνει στην κυριολεξία «ασημένια». Ήταν τέτοιο το σοκ που προκάλεσαν στους ισπανούς κονκισταδόρες τα τεράστια αποθέματα πολύτιμων μετάλλων, που «βάφτισαν» το ποτάμι του Μπουένος Άιρες «Ρίο δε λα Πλάτα» (ποτάμι του ασημιού).

Ισπανικά με προφορά από τη Νάπολη!

Το 60% των 36 εκατομμυρίων κατοίκων είναι (νοτιο)ιταλικής καταγωγής. Η προφορά πολλών στο Μπουένος Άιρες είναι πιο κοντά στη ναπολιτάνικη διάλεκτο, απ΄ ό,τι στα ισπανικά της Καστίλλης!

Η μητρόπολη όπλισε την επανάσταση

Με τα όπλα που μοίρασαν οι Ισπανοί για να αντιμετωπίσουν τους άγγλους εισβολείς, ο επαναστάτης στρατηγός Χοσέ Σαν Μαρτίν εξασφάλισε την ανεξαρτησία της Αργεντινής (1810). Αλλά οι εμφύλιοι γκρέμισαν το μεγάλο όνειρό του: τις Ηνωμένες Πολιτείες της Νότιας Αμερικής. 

Μεσαία τάξη: «Επί σκοπόν! Πυρ!»

Ανισότητες προϋπήρχαν. Αυτό που αυξήθηκε κατακόρυφα μετά το 2001 είναι ο αριθμός των «νεόπτωχων»· των σχετικά ευκατάστατων αστών της «μεσαίας τάξης», που ξαφνικά έγιναν παρίες.

Άφθονο σιτάρι, αλλά για τους... ξένους

Σήμερα η χώρα παράγει περισσότερους από 170 εκατομμύρια τόνους (!) τροφίμων τον χρόνο. Και αν πείνασε, το 2001, ήταν επειδή το μεγαλύτερο μέρος έφευγε (και ακόμη φεύγει...) στο εξωτερικό. 

Χρεοκοπία τέχνας κατεργάζεται...  
Ξενοδοχείο «Βauen»: Άνθησε 
στα χέρια των υπαλλήλων του

Το 2001 μαζί με την Αργεντινή πτώχευσαν και χιλιάδες επιχειρήσεις αφήνοντας στον δρόμο τους υπαλλήλους τους. Κάποιοι από αυτούς δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια να μεμψιμοιρούν.

Αποφάσισαν να προχωρήσουν σε καταλήψεις (οι περίφημες «las tomas»), που χρόνια αργότερα, με τις ευνοϊκές ρυθμίσεις του Κίρχνερ, οδήγησαν στη συμβολική εξαγορά των επιχειρήσεων στις οποίες εργάζονταν από τους ντόπιους και ξένους εργοδότες που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα, προστατεύοντας έτσι τις θέσεις εργασίας τους, αλλά και την παραγωγική βάση της Αργεντινής. Χάρη στην εφευρετικότητά τους μάλιστα πολλά εργοστάσια συνέχισαν να λειτουργούν με... πατέντες, στερημένοι καθώς ήταν από εισαγόμενες πρώτες ύλες και ανταλλακτικά για τις μηχανές.

Το ξενοδοχείο «Βauen», στην καρδιά του Μπουένος Άιρες, υπήρξε χαρακτηριστικό και επιτυχές δείγμα κοοπερατίβας. Σήμερα εξακολουθεί να υποδέχεται πελάτες, λαμβάνοντας μάλιστα καλές κριτικές για τις υπηρεσίες του. 

«Οι 80 απολυθέντες υπάλληλοι ανέλαβαν την ευθύνη να λειτουργήσουν το ξενοδοχείο, σε μια περίοδο που η κρίση μαινόταν. Δημιούργησαν θέσεις εργασίας όταν κανείς δεν πίστευε ότι κάτι τέτοιο ήταν δυνατόν» λέει ο πρόεδρος της κοοπερατίβας του «Βauen» Γκαμπριέλ Κεβέδο.

Παρότι στα χρόνια λειτουργίας του πριν από την πτώχευση το ξενοδοχείο είχε αφεθεί στη μοίρα του, οι εργαζόμενοι το ανακαίνισαν και ύστερα από πολλές δικαστικές μάχες το ανέλαβαν επισήμως, μετατρέποντάς το παράλληλα σε πυρήνα ενός μεγάλου δικτύου αλληλοϋποστήριξης πολιτών.

Φερνάντο «Πίνο» Σολάνας:
«Μας θυμίσατε 
τη δική μας τραγωδία»

Συνέντευξη στον Γιώργο Τσιάρα

Εδώ Αθήνα. Εκεί Μπουένος Άιρες. Η φωνή του 74χρονου «Πίνο» στο τηλέφωνο ακούγεται βαθιά, σταθερή, συχνά οργισμένη. Δείχνει να παρακολουθεί την κατάσταση στην Ελλάδα με αυξημένο ενδιαφέρον.

«Η Ελλάδα είναι στα πρωτοσέλιδα, γίνονται ειδικές εκπομπές στην τηλεόραση, σας συζητάει εδώ ο κόσμος. Μόλις ακούσαμε για τους νεκρούς σας, θυμηθήκαμε τη δική μας τραγωδία του 2001» λέει.

Η Αργεντινή κάποια στιγμή, μετά τη χρεοκοπία του 2001, έδιωξε το ΔΝΤ. Του το υπενθυμίζουμε. Οι τόνοι ανεβαίνουν.

«Το ΔΝΤ είναι όργανο οικονομικής αποικιοποίησης. Μια αστυνομία που δρα για λογαριασμό των μεγάλων επιχειρήσεων των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ιστορικό του στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του ‘90 είναι μια αληθινή τραγωδία. Αυτό που αποκαλούμε "διεθνές πιστωτικό σύστημα" στην πραγματικότητα έχει πεθάνει, αλλά δεν έχουμε βρει τη δύναμη να το μεταρρυθμίσουμε».

Ο «Πίνο» έζησε από πρώτο χέρι τον πρωτοφανή ξεσηκωμό των Αργεντινών ενάντια στην ασφυκτική οικονομική κηδεμονία, το «αρχεντινάσο» (argentinazo), όπως έμεινε στη σύγχρονη Ιστορία. Είναι βουλευτής του Μπουένος Άιρες. Πόσο έχει αλλάξει η πόλη του τανγκό; Υπάρχει σήμερα περισσότερη φτώχεια, μεγαλύτερη ανεργία;

«Τα τελευταία χρόνια είδαμε αυτό που λέμε "βιώσιμη ανάπτυξη". Από το 2003 άρχισε η ανάκαμψη στη βιομηχανία. Αλλά με μεγάλο κοινωνικό κόστος. Η κυβέρνηση του πρώην προέδρου Νέστορ Κίρχνερ υποτίμησε κατακόρυφα το πέσο: έως και 100%! Ξέσπασε ένα κύμα τρομερής φτώχειας, ωστόσο η υποτίμηση επέτρεψε την επανάκτηση πολλών βιομηχανιών. Αντικαταστάθηκαν εισαγωγές από εγχώρια προϊόντα, έγινε αναδιάρθρωση επιχειρήσεων» εκτιμά.

Αλλά η κρίση δεν ξεπεράστηκε, Και όταν ο ευαίσθητος σκηνοθέτης του «Νότου» («Εl Sur») φθάνει να μιλήσει για το πώς επιβιώνουν οι περισσότεροι συμπατριώτες του, φωνάζει θυμωμένος – σχεδόν σαν Έλληνας συνταξιούχος:

«Έχουμε σήμερα ένα 30% του πληθυσμού κάτω από τα όρια της φτώχειας! Και πληθωρισμό 14%. Στρατιές είναι οι φτωχοί! Οι κυβερνήσεις των Κίρχνερ ακολούθησαν προοδευτικές πολιτικές στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις διεθνείς σχέσεις, αλλά δεν άλλαξαν το οικονομικό μοντέλο. Οι τράπεζες κυριαρχούν πάλι. Η κυβέρνηση διαπραγματεύεται με το ΔΝΤ, είναι βαθιά συνδεδεμένη με τις πετρελαϊκές και εξορυκτικές επιχειρήσεις και τις εταιρείες που εξάγουν δημητριακά. Ζητεί πάλι να αυξήσει το εξωτερικό χρέος και δεν έχει επιβάλει δομικές μεταρρυθμίσεις, ούτε οικονομικές ούτε κοινωνικές».

Η όποια αισιοδοξία του, λέει, βασίζεται μόνο στην «αγωνιστική ετοιμότητα» των λαών. Και μας αποχαιρετά συναισθηματικά, σαν να πρόκειται για τηλεφωνική συνομιλία όχι με κορυφαίο καλλιτέχνη αλλά με προσφιλή συγγενή:

«Στέλνω έναν αδελφικό χαιρετισμό σε όλους τους Έλληνες. Και ας εκμεταλλευτώ την ευκαιρία για να χαιρετίσω τον παλιό μου φίλο, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο» .

Η ευρωπαϊκή Αριστερά έπαψε να σκέφτεται

- Υπάρχουν περιθώρια στην Ευρώπη για μια νέα Αριστερά, σαν αυτή που βλέπουμε στη Λατινική Αμερική την τελευταία δεκαετία;

«Το τραγικό στην περίπτωση της Ευρώπης είναι ότι παράλληλα με την ευρωπαϊκή ενοποίηση καταστράφηκαν και οι δυνάμεις της Αριστεράς. Η ευρωπαϊκή Αριστερά υπήρξε συνένοχη στην αποικιοποίηση των χωρών του αναπτυσσόμενου κόσμου. Εμείς έτσι το βλέπουμε... Όταν ήλθε ο Φελίπε Γκονζάλες στην Αργεντινή, ήλθε ως εκπρόσωπος των συμφερόντων των μεγάλων επιχειρήσεων της Ισπανίας. Μαζί με τους δικούς μας κυβερνώντες ιδιωτικοποίησαν όλες τις δημόσιες υπηρεσίες της Αργεντινής.

Τα ίδια έκαναν και οι γάλλοι Σοσιαλιστές. Και η ιταλική Αριστερά απλώς δεν υπάρχει πια! Σταμάτησαν να σκέφτονται... Το ένδοξο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ιταλίας αντάλλαξε την εξάρτησή του από τη Σοβιετική Ένωση με μια νέα εξάρτηση από το φιλελεύθερο αμερικανικό μοντέλο, τους Δημοκρατικούς των ΗΠΑ – αυτό είναι φάρσα! Η Αριστερά της Λατινικής Αμερικής αντιστέκεται στον οδοστρωτήρα των ευρωπαϊκών πολυεθνικών επιχειρήσεων».

Μπορεί να σκοτωθούν 3 ή 23 άνθρωποι...

- Έχετε κάποιο προσωπικό μήνυμα για τον ελληνικό λαό; Υπάρχει ελπίδα ή είναι όλα «μαύρα»;

(Διστάζει) «Το μόνο που μπορώ να πω στον πολυαγαπημένο ελληνικό λαό είναι ότι, όταν οι λαοί αντιστέκονται σε μέτρα τα οποία τους επιβάλλουν μεγαλύτερη υποταγή, σκληρότερους οικονομικούς έλεγχους και τους στερούν τα δικαιώματά τους, ε, τότε αρχίζει το πραγματικό κύμα για την επανάκτηση του δημόσιου πλούτου. Σίγουρα δεν αρκεί μόνο η διαμαρτυρία. Πρέπει η διαμαρτυρία να γίνει πολιτική δύναμη ικανή να αλλάξει την Ιστορία, τον ρου των γεγονότων.

Κοιτάξτε, όταν ο λαός αντιστέκεται, μπορεί να σκοτωθούν 3 ή 23 άνθρωποι – αλλά περισσότεροι δεν θα σκοτωθούν. Γιατί οι κυβερνήσεις πέφτουν! Η κυβέρνηση του Φερνάντο ντε λα Ρούα, στα τέλη του 2001, αψήφησε τη λαϊκή διαμαρτυρία, όπως κάνει σήμερα και η κυβέρνηση της Ελλάδας. Και κατέληξε να φύγει με το ελικόπτερο! Πώς αψηφάς έναν εξεγερμένο λαό που έχει καταλάβει όλες τις πλατείες της χώρας;».

Στο σινεμά και στους αγώνες με αναπηρικό αμαξίδιο

Ο Φερνάντο «Πίνο» Σολάνας είναι ο σημαντικότερος σκηνοθέτης τους αργεντίνικου σινεμά. Γεννήθηκε το 1936, σπούδασε θέατρο, μουσική και νομικά. Έντονα πολιτικοποιημένος από τα φοιτητικά του χρόνια, γυρίζει παράνομα το 1968 το πρώτο του ντοκιμαντέρ «La Ηora de los Ηornos» για την αποικιοκρατία και τις χούντες της Λατινικής Αμερικής. Το 1975 γυρίζει την πρώτη του ταινία μυθοπλασίας, «Los Ηijos de Fierro». Απειλές κατά της ζωής του και μια απόπειρα απαγωγής τον υποχρεώνουν να αυτοεξοριστεί στην Ευρώπη.

Επιστρέφει στο Μπουένος Άιρες το 1983 και γυρίζει τα περίφημα «Τανγκό του έρωτα», με την υπέροχη μουσική των Κάρλος Γαρδέλ και Άστορ Πιατσόλα. Το 1988 ακολουθεί «Ο Νότος», ίσως η πιο γνωστή ταινία του διεθνώς.

Το 1991 παρακρατικοί τον πυροβολούν στα πόδια. Μένει παράλυτος, αλλά συνεχίζει να κινηματογραφεί. Το 1994 εκλέγεται βουλευτής Μπουένος Άιρες με 1 εκατ. ψήφους.

Απογοητεύεται και το '97 επιστρέφει στο σινεμά. Το 2002,εν μέσω της χειρότερης κρίσης που είδε ποτέ η Αργεντινή, ξαναπιάνει την κάμερα και βγαίνει με το αναπηρικό αμαξίδιο στους δρόμους για να συλλέξει υλικό για ένα νέο ντοκιμαντέρ που θα ολοκληρωθεί δύο χρόνια αργότερα. Είναι η πολυβραβευμένη «Ανάμνηση μιας ληστείας». Απέσπασε διθυραμβικές κριτικές από κοινό και κριτική. Το 2007 επανεξελέγη βουλευτής.