Οι ευρωπαϊκοί Πόλεμοι του Χρέους

Από το Dimitris Konstantakopoulos 

Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

«Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω» είναι ο τίτλος του θεατρικού έργου του Ντάριο Φο. Άρχισε να γίνεται πραγματικότητα με τους Ισλανδούς, που αρνήθηκαν να υποκύψουν στις πιέσεις και τους εκβιασμούς Γκόρντον Μπράουν, Ολλανδίας, Κομισιόν, ΔΝΤ και οίκων αξιολόγησης. Αρνήθηκαν να πληρώσουν χρέη των ιδιωτικών ισλανδικών τραπεζών που χρεοκόπησαν προς ξένους καταθέτες. Απέρριψαν σε δημοψήφισμα σχετική κυβερνητική πρόταση με το ανήκουστο ποσοστό του 97%.

Αντίστοιχα παραδείγματα είχαμε στη Λατινική Αμερική, με τελευταίο τον Ισημερινό, που εξέτασε δικαστικά όλες τις συμβάσεις δανεισμού, χαρακτήρισε το χρέος «ανήθικο και παράνομο», προϊόν ρεμούλας και κερδοσκοπίας και προχώρησε σε πλήρη παύση πληρωμών. Η Ισλανδία όμως ήταν η πρώτη χώρα του Βόρειου Ημισφαιρίου που προχώρησε σε παρόμοια μέτρα.


Η Ισλανδία βέβαια είναι παρωνυχίδα και δεν ξέρουμε ακόμα πού θα καταλήξει το μπρα ντε φερ. Αυτό που την καθιστά ενδιαφέρουσα είναι η μετεξέλιξη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008 σε χιονοστιβάδα χρέους, που δεν αφορά τον Τρίτο Κόσμο, αλλά τις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες, κράτη ή ιδιώτες. Το ύψος του, σε συνδυασμό με μία αναιμική ανάπτυξη, καθιστούν δυσχερή την αποπληρωμή.

Η αβεβαιότητα οδηγεί σε αύξηση επιτοκίων και μεταφορά κεφαλαίων σε ασφαλέστερες τοποθετήσεις, όπως σε ΗΠΑ ή Γερμανία, περιορίζοντας τη δυνατότητα των οφειλετών να το αποπληρώσουν. Εγκαθίσταται φαύλος κύκλος, που διαιωνιζόμενος απειλεί τη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και τη δυτική δημοκρατία. Όπως προειδοποιεί ο οίκος αξιολόγησης Moody’s στις 15.3.2010 αναφερόμενος στα χρέη ΗΠΑ, Βρετανίας, Γερμανίας, Γαλλίας και Ισπανίας:

«Η ανάπτυξη από μόνη της δεν θα λύσει μια αυξανόμενα περίπλοκη εξίσωση χρέους. Η διατήρηση της πιστοληπτικής ικανότητας σε επίπεδα συμβατά με αξιολόγηση ΑΑΑ θα απαιτήσει οπωσδήποτε δημοσιονομικές προσαρμογές μεγέθους τέτοιου που θα δοκιμάσουν, σε μερικές περιπτώσεις, την κοινωνική συνοχή. Δεν μιλάμε για επανάσταση, αλλά η σοβαρότητα της κρίσης θα αναγκάσει τις κυβερνήσεις σε οδυνηρές επιλογές που θα εκθέσουν τις αδυναμίες στις κοινωνίες».

Δεν είναι οι μόνοι που ανησυχούν. Εδώ και ενάμιση χρόνο σχεδόν όλοι οι δυτικοί θεσμοί προειδοποιούν για την πιθανότητα εκτεταμένων ταραχών / εξεγέρσεων λόγω της κρίσης. Έκθεση του US Army War College (Δεκέμβριος 2008) προειδοποιούσε ότι η κρίση μπορεί να οδηγήσει σε «εκτεταμένη αναταραχή και ανάγκη χρήσης του στρατού για την επιβολή της τάξης».

Το Πεντάγωνο άρχισε εκπαίδευση 30.000 στρατιωτών της Northcom στην καταστολή ταραχών. Ο ναύαρχος Μάικλ Μιούλεν, αρχηγός του Μεικτού Γενικού Επιτελείου των ΗΠΑ, χαρακτήρισε την οικονομική κρίση μεγαλύτερη απειλή από τους πολέμους στη Μέση Ανατολή, ενώ ο επικεφαλής των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών Ντένις Μπλερ υπογράμμισε τους κινδύνους για τη διεθνή σταθερότητα.

Σε μια εποχή που ακόμη και η ριζοσπαστική αριστερά έχει μισολησμονήσει τον Μαρξ, τον θυμήθηκε το... βρετανικό υπουργείο Άμυνας. Υπογράμμισε σε μελέτη του ότι η μαζική φτωχοποίηση των μεσαίων τάξεων μπορεί να τις καταστήσει «επαναστατική τάξη, η οποία θα παίξει τον ρόλο που ο Μαρξ περίμενε για το προλεταριάτο»! Το υπουργείο προβλέπει άνοδο τρομοκρατίας, εγκληματικότητας, θρησκευτικών, αναρχικών, μηδενιστικών, λαϊκιστικών και μαρξιστικών κινημάτων.

Η κρίση χρέους, αρχικά ίδιον φτωχών χωρών, πέρασε στις ΗΠΑ με τα επισφαλή στεγαστικά δάνεια, οδηγώντας στην κατάρρευση το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα το 2008. Οι μεγάλες τράπεζες υποχρέωσαν τα κράτη να πληρώσουν τις ζημιές τους όχι μόνο διασώζοντας τις οικονομίες των μικροκαταθετών, αλλά και εγγυώμενα αστρονομικά κέρδη από τις ρεμούλες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, τη μαζική δηλαδή παραγωγή - εμπορία επισφαλών προϊόντων, τα οποία ανακάτεψαν με υγιή, γεμίζοντας τοξικά την αγορά.

Τα κράτη έσωσαν τις τράπεζες χωρίς να πάρουν μερίδιο των μετοχικών κεφαλαίων τους και μετακυλίοντας το κόστος σε νέο δανεισμό, ο οποίος τροφοδότησε τη διεύρυνση του χρέους. Όχι μόνο οι μέτοχοι δεν τιμωρήθηκαν, αλλά ανταμείφθηκαν (μόνο στη Γαλλία κέρδισαν 20 δισ. ευρώ, ποσό ίσο προς το έλλειμμα της κοινωνικής ασφάλισης!).

Ήδη από τότε η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, κέντρο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, υπογράμμιζε ότι το πρόγραμμα σωτηρίας των τραπεζών δημιουργούσε πολύ μεγαλύτερους κινδύνους από αυτούς που αντιμετώπιζε.

Τώρα οι μεγάλες διεθνείς τράπεζες λειτουργούν ως σύγχρονα οικονομικά βαμπίρ, επιτίθενται στα κράτη που τις έσωσαν και σε ιδιώτες, κερδοσκοπώντας με το στήσιμο, κερδοσκοπώντας και με το σκάσιμο της φούσκας δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Πρώτη και καλύτερη η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που δανείζει τις τράπεζες με 1% για να δανείζουν αυτές τα κράτη με 6%! Πλήρως απορυθμισμένο, «απελευθερωμένο», το χρηματιστικό κεφάλαιο, αντί να ανοίγει τον δρόμο στην ανάπτυξη και την τεχνολογική καινοτομία, γίνεται το βασικό της εμπόδιο!

Κατά το παρελθόν στο ρυθμισμένο, κεϋνσιανό, προστατευμένο περιβάλλον το πρόβλημα μπορούσε να λυθεί με πληθωρισμό, υποτιμήσεις, διοχέτευση των πόρων στην πραγματική οικονομία. Με τη διαρκή όμως φιλελευθεροποίηση κράτη και διεθνείς οργανισμοί αδυνατούν να ελέγξουν στοιχειωδώς τα διεθνή κεφάλαια.

Και το παγκόσμιο χρέος διογκώθηκε σε σημείο ώστε είναι αμφίβολο ότι θα πληρωθεί ποτέ, είτε γιατί οι κοινωνικές αντιδράσεις εμποδίζουν τα μέτρα που αποσκοπούν στην πληρωμή του είτε γιατί τα ίδια τα μέτρα, εφαρμοζόμενα, καταστρέφουν αυτούς που πρέπει να πληρώσουν, όπως συνέβη στην περίπτωση της Αργεντινής, που τελικά ανάγκασε τους πιστωτές της να συμφωνήσουν στην πληρωμή μόνο του 45% του χρέους της.

Δεν είναι κάποια κομμουνιστική εφημερίδα, είναι η Τέλεγκραφ που υποστηρίζει ότι το ύψος του παγκόσμιου χρέους καθιστά δυσχερή την πληρωμή του:

«Η μοναδική διέξοδος για το παγκόσμιο χρέος ίσως να αποδειχθεί η άρνηση πληρωμής του».

Σε μελέτη του για το Ινστιτούτο Μελετών για την Παγκοσμιοποίηση του Καναδά, ο Καθηγητής Μάικλ Χιούντσον, επικεφαλής σύμβουλος του λετονικού Reform Task Force, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Οι επικείμενοι ευρωπαϊκοί πόλεμοι των χρεών», υπογραμμίζει ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι μόνο μία από σειρά «βομβών χρέους» που θα εκραγούν, με πρώτα στη σειρά τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια των μετασοβιετικών κρατών και της Ισλανδίας. Τα χρέη αυτά είναι κυρίως προς σουηδικές και αυστριακές τράπεζες, ενώ και ελληνικές είναι εκτεθειμένες. Όπως υποστηρίζει στη μελέτη ο καθηγητής:

«Τα χρέη αυτά είναι υψηλά, σε σημείο που δεν μπορούν να αποπληρωθούν, γιατί οι περισσότερες από τις χώρες αυτές έχουν αυξανόμενα εμπορικά ελλείμματα και βυθίζονται στην ύφεση... Οι Σουηδοί, Αυστριακοί, Γερμανοί και Βρετανοί τραπεζίτες ανακαλύπτουν ότι το πρόβλημα μπορεί να αφορά τους ίδιους περισσότερο από τους οφειλέτες...».

Ο κ. Χιούντσον προβλέπει σειρά υποτιμήσεων των νομισμάτων αυτών των κρατών, τα οποία θα ζητήσουν ενδεχομένως να πληρώσουν τελικά σε υποτιμημένο νόμισμα τα δάνεια που έλαβαν σε ευρώ. Λόγω του ρόλου του συντάκτη στη Λετονία, μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι πρόκειται ενδεχομένως για συγκαλυμμένη απειλή στους πιστωτές να μαλακώσουν.

Καθώς το πρόβλημα του χρέους οξύνεται, όλο και περισσότεροι διεθνείς παρατηρητές μελετούν εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης, όπως αίφνης μια από τις διεθνώς εγκυρότερες γαλλικές επιθεωρήσεις, η Μοντ Ντιπλοματίκ, που αφιέρωσε προ διμήνου το κύριο θέμα της σε ανάλυση σεναρίων στάσης πληρωμών ή «ελεγχόμενης πτώχευσης» κρατών και του τρόπου με τον οποίο θα έπρεπε να κινηθούν οι κυβερνήσεις τους για να κάνουν ασφαλέστερη τη χρήση αυτού του «ύστατου μέσου». Τα σενάρια αυτά γίνονται πιθανότερα με δεδομένη την απροθυμία μεταρρύθμισης του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη γερμανική πίεση υπέρ αυστηροποίησης των κανόνων της ευρωζώνης!

Η στάση πληρωμών δεν είναι πρωτοφανής μέθοδος διεθνώς. Η πρώτη πράξη των Ηνωμένων Πολιτειών, όταν ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους, ήταν η διαγραφή του χρέους προς την Αγγλία. Ο Λίνκολν διέγραψε το χρέος στους πλούσιους Νότιους με τον εμφύλιο και, εμμέσως, το 'κανε ο Ρούζβελτ το 1933 υποτιμώντας το δολάριο 75% έναντι του χρυσού. Φυσικά δεν είναι καθόλου απλό μέτρο, ούτε εύκολα εφαρμόσιμο. Είναι πιο έξυπνο να το αφήσει κανένας ως επικρεμάμενη απειλή προς τους πιστωτές, αλλά η απειλή πρέπει να είναι αξιόπιστη για να είναι αποτελεσματική.

Γεγονός είναι ότι, αν η Ε.Ε. και τα κέντρα του διεθνούς οικονομικού συστήματος δεν πάρουν σύντομα αποτελεσματικά μέτρα, είτε θα κινδυνεύσει το καθεστώς της παγκοσμιοποίησης με βίαιο σπάσιμο είτε θα απειληθούν η ευρωπαϊκή δημοκρατία και ο πολιτισμός.

(Δημοσιεύτηκε στον «Κόσμο του Επενδυτή», 24.4.2010)