Το δίλημμα για το ευρώ θα είναι διαρκές

Από τη Ρήξη Νοεμβρίου (το φωτογραφικό έχει δημοσιευθεί στο Ποντίκι)

Του Σταύρου Χριστακόπουλου*

Σχεδόν από την αρχή της κρίσης χρέους της Ελλάδας και την υπαγωγή στην τρόικα είχαμε επισημάνει ότι αυτός ο δρόμος έχει στο τέλος του μόνο ένα δίλημμα: μέσα ή έξω από την ευρωζώνη και το κοινό νόμισμα. Τώρα το ζήτημα ετέθη με αδιαμφισβήτητη επισημότητα. Μέρκελ και Σαρκοζί, χωρίς τον Παπανδρέου δίπλα τους, ο οποίος υποχρεώθηκε σε μια δήλωση κατά μόνας, έθεσαν το ζήτημα του ελληνικού δημοψηφίσματος επί της μόνης... ρεαλιστικής βάσης:

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ή να επαναδιαπραγματευθεί τις συλλογικές αποφάσεις της ευρωζώνης. Όποιος πιστεύει ότι οι αποφάσεις των ηγετικών οργάνων μπορούν να τεθούν υπό την έγκριση των λαών είναι γελασμένος. Η συμμετοχή στο ευρώ έχει όρους, πολύ συγκεκριμένους και απαράβατους. Συνεπώς κάντε δημοψήφισμα, αποφασίστε αν θέλετε να σηκώσετε τα βάρη της συμμετοχής σας ή, αν αυτό είναι αδύνατον για εσάς, μπορείτε να πάτε στο διάολο και να μας αφήσετε ήσυχους.

Αυτή όμως ήταν εξ αρχής η πραγματικότητα. Όταν η Ελλάδα πρωτομπήκε στην περιπέτεια του σύγχρονου Διεθνούς Οικονομικού (και πολιτικού) Ελέγχου, σε πείσμα της κυρίαρχης πολιτικής συζήτησης επιμέναμε ότι στο τέλος του δρόμου το μόνο δίλημμα που θα απέμενε θα ήταν «παραμονή στο ευρώ ή έξοδος».

Ακόμη χειρότερα, προειδοποιούσαμε ότι το δίλημμα «μνημόνιο - αντιμνημόνιο» ήταν κατ’ ουσίαν ανυπόστατο και απλώς βόλευε μια εσωτερική πολιτική αντιπαράθεση δίχως πραγματικό αντικείμενο. Ήταν από την αρχή ένα αδειανό πουκάμισο.  

Μόνη χρησιμότητά του ήταν ίσως η σύγκλιση στην αντίθεση ευρύτερων στρωμάτων στην κυβέρνηση Παπανδρέου. Ταυτοχρόνως όμως αποτελούσε την πλέον βολική αντιπαράθεση για την κυβέρνηση, καθώς απομάκρυνε τη συζήτηση από το πραγματικό πολιτικό επίδικο, που ποτέ δεν ήταν άλλο από:

● Τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει η Ελλάδα διά της δανειακής σύμβασης με την τρόικα, οι οποίες παρέμεναν και παραμένουν κρυφές αφού το κείμενο αυτό παραμένει άγνωστο στην ολότητά του. Παραδόξως ακόμη κανείς δεν έχει κάνει κεντρικό του αίτημα την εμφάνισή του. Έτσι η αντίθεση αφορά μόνο το – εφαρμοστικό της σύμβασης – μνημόνιο!

● Το ίδιο το χρέος, την απόλυτη αδυναμία εξυπηρέτησής του και την αναπόδραστη ελληνική πτώχευση. Την οποία, αν και αναπόδραστη, όλοι ξόρκιζαν αλληλοκατηγορούμενοι για το ποιος την επιθυμεί. Μνημονιακοί και αντιμνημονιακοί, κομπάρσοι στο ίδιο παιχνίδι, σε μια εκπληκτικά πιστή μικρογραφία του κεντρικού πολιτικού σκηνικού.

Φυσικά η πτώχευση επέρχεται τώρα, διότι ήταν αδύνατον να συμβεί οτιδήποτε άλλο. Με την Ελλάδα και τη μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων απροετοίμαστους και παραπληροφορημένους και, κατά συνέπεια, αδύναμους να αντιδράσουν.

Δημοσιονομική φυλακή

Αυτή η σκληρή πραγματικότητα έγινε ακόμη πιο σαφής όταν η σύνοδος κορυφής του Μαρτίου 2011 αποφάσιζε πως η διακυβέρνηση της Ευρώπης – και ειδικότερα της Ευρωζώνης – θα είχε σιδηρά δημοσιονομικά χαρακτηριστικά, με πολιτική κορωνίδα τη συνταγματοποίηση του «χρυσού κανόνα» για όριο χρέους και ελλείμματος στα επίπεδα της συνθήκης του Μάαστριχτ. 

Ένας ακόμη κανόνας που υιοθετήθηκε επί της αρχής σε εκείνη τη σύνοδο ήταν οι αυτόματες κυρώσεις για τις χώρες που θα παραβαίνουν τον δημοσιονομικό κανόνα.

Ακόμη χειρότερα, για τις χώρες που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις αυτού του σιδηρού κανόνα αποφασίστηκε ότι ο μόνιμος μηχανισμός «στήριξης» (ESM) θα προβλέπει, προκειμένου να συμμετάσχει σε αυτόν μια «προβληματική» χώρα, την ελεγχόμενη πτώχευσή της. Αυτά συνοδεύθηκαν ύστερα από την απώλεια της δημοσιονομικής κυριαρχίας και την παραπομπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο!

Στο σημείο αυτό είχαμε ήδη τη θέσπιση μιας κατ’ εξοχήν αντιδημοκρατικής «νομιμότητας»: Το κριτήριο για την ενοχή μιας χώρας δεν θα ήταν η αδυναμία της να επιτύχει τους στόχους. Καμιά σημασία δεν έχει αν η «συνταγή» είναι λάθος. Αρκεί η αδυναμία εκπλήρωσης του «κανόνα» για να παραπέμπονται ολόκληρες χώρες και ολόκληροι λαοί σε εξευτελιστικές δίκες και καταδίκες στιγματιζόμενες ως παρίες της Ευρώπης.

Η απλή και αυτονόητη αλήθεια, που στην Ελλάδα ουδέποτε συζητήθηκε σοβαρά και ουδέποτε έγινε αποδεκτή, ότι δηλαδή η αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους μιας χώρας οδηγεί στην πτώχευσή της, ήταν η θεμελιώδης αρχή επί της οποίας με προνοητικότητα κινήθηκε η ηγεσία της ευρωζώνης: φρόντισε να δημιουργήσει το πλαίσιο ώστε κάθε πτώχευση – και δεν θα είναι λίγες στο μέλλον, αφού εν τέλει αυτό που χρεοκοπεί είναι... το ίδιο το ευρώ! – να συντελεστεί υπό τον απόλυτο έλεγχό της. Και κυρίως χωρίς τον έλεγχο της χώρας η οποία θα την υποστεί.

Η προστασία του ευρώ από τις συνέπειες της χρόνιας και τερατώδους μεταφοράς κεφαλαίων από τον φτωχό «Νότο» στον πλούσιο «Βορρά» έγινε το κύριο κριτήριο λειτουργίας της ευρωζώνης. Η πιθανότητα άλλωστε δημιουργίας μιας αναδιανεμητικής ένωσης δεν υπήρξε ποτέ στον οικονομικό και πολιτικό σχεδιασμό της γερμανοκρατούμενης Ένωσης.

«Take it or leave it»

Και επιστρέφουμε εκεί από όπου αρχίσαμε, δηλαδή στην κοινή συνέντευξη Μέρκελ και Σαρκοζί, όπου, απόντος του πρωθυπουργού της Ελλάδας, μάθαμε ότι το κυρίαρχο «ζεύγος» της ευρωζώνης αποφάσισε – είτε σε συμφωνία με τον Παπανδρέου είτε όχι, αδιάφορο – ακόμη και το περιεχόμενο του ερωτήματος το οποίο θα τεθεί στο υπό συζήτηση ελληνικό δημοψήφισμα: «παραμονή ή έξοδος από το ευρώ», με όλες τις επιβαρυντικές επισημάνσεις που παραθέσαμε στον πρόλογο αυτού του κειμένου.

Αυτό όμως ήταν το πραγματικό ερώτημα εξ αρχής. Η κυβέρνηση Παπανδρέου θέλησε να το θέσει εμμέσως, προτάσσοντας το δίλημμα «ναι ή όχι στην επόμενη δανειακή σύμβαση». Θεωρώντας προφανώς ότι μπορούσε ακόμη να σπεκουλάρει πάνω στον ήδη ξεπερασμένο εκβιασμό «πτώχευση ή υποταγή». 

Όμως οι καιροί είναι πολύ κρίσιμοι για την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια οικονομία και τέτοιου είδους καραγκιοζιλίκια, πάνω στα οποία έπαιζε χωρίς αντίσταση επί μια διετία, δεν αρκούν.

● Το ένα κρίσιμο στοιχείο είναι ότι η ευρωζώνη, υπό την απειλή κατάρρευσης πολύ σοβαρότερων για την ύπαρξή της χωρών, όπως η Ισπανία, η Ιταλία, ακόμη και η Γαλλία, εν ανάγκη θα πετάξει από πάνω της τα βαρίδια.

● Το άλλο είναι ότι επισπεύδεται η έναρξη του μηχανισμού πτωχεύσεων (ESM), που προγραμματίστηκε για τα μέσα του 2013, μεταφέρθηκε για τα μέσα του 2012 και τώρα συζητείται η όσο το δυνατόν ταχύτερη ενεργοποίησή του.

Τίποτε όμως δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς τη βεβαιότητα ότι η λειτουργία του συστήματος ασφαλείας του ευρώ θα είναι αυτόματη. Άρα κάθε πιθανότητα να αποφασίζουν οι χώρες για τη μοίρα τους πρέπει να αποκλειστεί. Εξ ου και τίθεται χωρίς περιστροφές το πραγματικό δίλημμα του ελληνικού δημοψηφίσματος: ή εντός του ευρώ χωρίς διαπραγματεύσεις ή εκτός...

Εσαεί εκβιασμός

Στην πραγματικότητα, τα ξημερώματα της Πέμπτης 3 Νοεμβρίου 2011, όταν δηλαδή γραφόταν αυτό το κείμενο, ελάχιστες ώρες μετά τις ανακοινώσεις Μέρκελ - Σαρκοζί, δεν ήταν βέβαιο ότι το δημοψήφισμα αυτό θα γίνει. Προφανώς θα άνοιγε μια παρατεταμένη περίοδος πολιτικής κρίσης και αβεβαιότητας.

Όμως ήδη είχε παραχθεί μια αδιαμφισβήτητη βεβαιότητα: η ηγεσία της ευρωζώνης είχε θέσει επισήμως τους όρους παραμονής της Ελλάδας και όλων των χωρών με κρίση χρέους σε αυτήν. Και θα τους θέτει σε κάθε απόπειρα αμφισβήτησης, όπως δεν κουράζονται να τονίζουν οι «αρμόδιοι» τον τελευταίο μήνα.

Ίσως το δημοψήφισμα γίνει. Ίσως δεν γίνει. Όμως αυτό δευτερεύουσα σημασία έχει. Η προειδοποίηση Μέρκελ και Σαρκοζί είναι σαφέστατη και δεν περιορίζεται στο αν θα γίνει ή όχι δημοψήφισμα. Άλλωστε η πραγματικότητα θα συνεχίσει να ισχύει ακόμη και αν στη διαδικασία αυτήν ψηφίσουμε «Ναι»:

● Καμιά παράβαση δεν θα είναι ανεκτή.

● Καμιά αναδιαπραγμάτευση δεν νοείται – για κανέναν.

● Με την εξελισσόμενη αναδιαπραγμάτευση το ελληνικό χρέος θα αλλάξει νομικό καθεστώς και θα είναι απίστευτα δύσκολο να διαγραφεί στο μέλλον υπό τον έλεγχο της Ελλάδας.

● Σε κάθε αίτημα για «χαλάρωση» των όρων εκτέλεσης των ανειλημμένων και υπογεγραμμένων υποχρεώσεών μας, όσο τελούμε υπό το καθεστώς της «διαρκούς χρεοκοπίας», ο ίδιος εκβιασμός θα τίθεται συνεχώς: αυτό είναι το ευρώ και διαλέξτε αν θα είστε μέσα ή έξω.

Μακροπρόθεσμα βεβαίως θα είμαστε και πτωχευμένοι και... έξω, αλλά αυτό, πάλι για την προστασία της ευρωζώνης, θα πρέπει να γίνει με τους όρους της και όχι τους δικούς μας.

Κατόπιν όλων αυτών τίποτε δεν μας εμποδίζει να στήνουμε κατά καιρούς τα φαντασιακά μας ειδικά δικαστήρια και τις εξ ίσου εικονικές κρεμάλες, να πλακωνόμαστε εσαεί για το ποιος θέλει ή δεν θέλει την «πτώχευση», να αλληλοκαταγγελλόμαστε για υπερβάλλοντα ή μειωμένο «ευρωπαϊσμό» και «πατριωτισμό», για υπερβάλλουσα ή μειωμένη αντιμνημονιακή «συνέπεια» και να εμμένει ο καθένας στο μαγαζάκι του.

Όλα όσα κάναμε μέχρι σήμερα μπορούμε με ευκολία και άνεση να συνεχίσουμε να τα κάνουμε. Μέχρι να... πεθάνουμε όλοι, να ξεβρωμίσει ο τόπος και να αφήσουμε στα παιδιά μας το βαρύτατο χρέος να άρουν τους σχιζοειδείς διχασμούς μας και να ανακαλύψουν εξ αρχής τον βασικό όρο της εθνικής ύπαρξής μας: τη συλλογική υπεράσπιση της πατρίδας και της δημοκρατίας, την οποία εμείς – άλλοι συνειδητά και άλλοι ασυνείδητα – εγκαταλείψαμε στα χέρια εγχώριων και εξωχώριων δικτατορίσκων, αλλά και ουκ ολίγων ανοήτων...

* Διευθυντής σύνταξης στην εφημερίδα «Το Ποντίκι»

** Το κείμενο γράφτηκε στις 3 Νοεμβρίου 2011