Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία

Από τους Financial Times (via Euro2day)

Του Τζορτζ Σόρος

Όχι μόνο δεν βελτιώθηκε η κρίση του ευρώ, αλλά επιπλέον έχει κάνει και στροφή προς το χειρότερο. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εκτόνωσε το επαπειλούμενο πιστωτικό κραχ μέσω των προγραμμάτων χρηματοδότησης. Ακολούθησε ράλι στις αγορές, που απέκρυψε την υποβόσκουσα επιδείνωση, όμως αυτό το ράλι δεν θα κρατήσει πολύ.

Τα θεμελιώδη προβλήματα δεν έχουν επιλυθεί. Στην πραγματικότητα, η απόκλιση ανάμεσα στις χώρες που δανείζουν και σε εκείνες που δανείζονται συνεχίζει να διευρύνεται. Η κρίση έχει μπει σε μια φάση που μπορεί να είναι λιγότερο ασταθής, αλλά περισσότερο θανατηφόρος.


Στο ξεκίνημα της κρίσης, η διάλυση της ευρωζώνης ήταν αδιανόητη. Τα ενεργητικά και οι υποχρεώσεις του ευρώ συνδέονταν τόσο πολύ που αυτό θα προκαλούσε ακατάσχετη κατάρρευση. Όμως, καθώς η κρίση προχωρά, η ευρωζώνη έχει επανασυνταχθεί σε εθνικές γραμμές.

Τα LTRO της ΕΚΤ έδωσαν τη δυνατότητα στις ισπανικές και στις ιταλικές τράπεζες να εμπλακούν σε ένα πολύ κερδοφόρο και ακίνδυνο arbitrage στα ομόλογα της ίδιας της χώρας τους. Και η προνομιακή αντιμετώπιση που έχει η ΕΚΤ στα ελληνικά ομόλογα θα αποθαρρύνει άλλους επενδυτές να κατέχουν ομόλογα της χώρας.

Αν συνεχιστεί αυτό για μερικά χρόνια ακόμη, η διάλυση της ευρωζώνης θα γίνει χωρίς κατάρρευση, θα αφήσει όμως τις κεντρικές τράπεζες των πιστωτριών χωρών με μεγάλες διεκδικήσεις, που θα είναι δύσκολο να πληρωθούν από τις κεντρικές τράπεζες των δανειοληπτών.

Η Bundesbank έχει διακρίνει τον κίνδυνο. Μάχεται τώρα εναντίον της απεριόριστης επέκτασης της προσφοράς χρήματος κι έχει αρχίσει να λαμβάνει μέτρα για να περιορίσει τις απώλειες που θα υποστεί σε πιθανή διάλυση. Δημιουργεί μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία: όταν η Bundesbank αρχίσει να προφυλάσσεται από μια διάλυση, όλοι θα κάνουν το ίδιο. Και οι αγορές αρχίζουν να δείχνουν αυτό ακριβώς.

Η Bundesbank επίσης σφίγγει τους κρουνούς της πίστωσης και στη Γερμανία. Θα ήταν σωστή η πολιτική της αν η Γερμανία ήταν μια αυτόνομη περίπτωση, αλλά τα βαριά χρεωμένα μέλη της ευρωζώνης χρειάζονται απελπισμένα περισσότερη γερμανική ζήτηση για να αποφύγουν την ύφεση. Χωρίς αυτήν, το δημοσιονομικό σύμφωνο της ευρωζώνης, που υπογράφηκε τον περασμένο Δεκέμβριο, δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει.

Οι χρεωμένες χώρες είτε δεν θα καταφέρουν να ολοκληρώσουν τα απαραίτητα μέτρα είτε, αν το καταφέρουν, δεν θα μπορέσουν να επιτύχουν τους στόχους εξαιτίας της κατάρρευσης της ζήτησης. Σε κάθε περίπτωση, οι συντελεστές χρέους θα αναρριχηθούν και η ανταγωνιστική απόκλιση με τη Γερμανία θα διευρυνθεί.

Είτε επιβιώσει το ευρώ είτε όχι, η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με μακρά περίοδο οικονομικής στασιμότητας ή και χειρότερα. Κι άλλες χώρες έχουν παρόμοια εμπειρία. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής υπέστησαν τη χαμένη 10ετία τους μετά το 1982 και η Ιαπωνία έχει μείνει στάσιμη επί 25 χρόνια. Και οι δύο επιβίωσαν.

Όμως, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι χώρα και δύσκολα θα επιβιώσει. Η παγίδα του αποπληθωριστικού χρέους απειλεί να καταστρέψει την, ανολοκλήρωτη ακόμη, πολιτική ενοποίηση.

Ο μόνος τρόπος για να ξεφύγει από την παγίδα είναι να αναγνωρίσει ότι οι πολιτικές που εφαρμόζει είναι αντιπαραγωγικές και να αλλάξει κατεύθυνση. Δεν έχω να προτείνω απόλυτα συγκεκριμένο σχέδιο, αλλά μόνο κάποιες κατευθύνσεις.

● Πρώτον, οι κανόνες που διοικούν την ευρωζώνη έχουν αποτύχει και χρειάζονται δραστική αναθεώρηση. Η υπεράσπιση ενός status quo, που δεν αποδίδει, απλώς χειροτερεύει τα πράγματα.

● Δεύτερον, η ισχύουσα κατάσταση είναι εντελώς ανώμαλη και χρειάζονται έκτακτα μέτρα για να αποκατασταθεί η ομαλότητα.

● Τέλος, οι νέοι κανόνες πρέπει να δώσουν τα περιθώρια για την ενδογενή αστάθεια των χρηματοπιστωτικών αγορών.

Για να είμαστε ρεαλιστές, το δημοσιονομικό σύμφωνο πρέπει να είναι το σημείο εκκίνησης, αν και ορισμένα προφανή μειονεκτήματα πρέπει να μεταβληθούν. Το σύμφωνο θα πρέπει να συνυπολογίζει τα εμπορικά όπως και τα δημοσιονομικά χρέη και στους προϋπολογισμούς πρέπει να γίνεται διάκριση ανάμεσα στις επενδύσεις που αποδίδουν και στις τρέχουσες δαπάνες.

Για να αποτραπούν τα «μαγειρέματα», ό,τι αντιστοιχεί σε επένδυση θα πρέπει να υπόκειται στην έγκριση μιας ευρωπαϊκής αρχής. Η European Investment Bank, που θα έχει διευρυνθεί, θα συγχρηματοδοτεί την επένδυση.

Το πιο σημαντικό είναι ότι χρειάζονται ορισμένα φρέσκα έκτακτα μέτρα για να επιστρέψει η ομαλότητα. Το ιδρυτικό σύμφωνο της Ε.Ε. υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να μειώνουν το δημόσιο χρέος τους κατά το ένα εικοστό από το ποσό κατά το οποίο ξεπερνούν το 60% του ΑΕΠ. Προτείνω τα κράτη-μέλη να ανταμείψουν από κοινού την καλή συμπεριφορά ανακαλώντας αυτήν την υποχρέωση.

Έχουν μεταβιβάσει στην ΕΚΤ τα εκδοτικά τους προνόμια αξίας 2-3 τρισ. ευρώ, σύμφωνα με ξεχωριστές εκτιμήσεις του Willem Buiter της Citibank και του Huw Pill της Goldman Sachs. Ένα εργαλείο ειδικού σκοπού (special-purpose vehicle) που θα κατέχει τα δικαιώματα θα μπορεί να χρησιμοποιεί την ΕΚΤ για να χρηματοδοτεί το κόστος αγοράς των ομολόγων, χωρίς να παραβιάζεται το Άρθρο 123 της συνθήκης της Λισαβόνας.

Αν μια χώρα παραβιάσει το δημοσιονομικό σύμφωνο, θα είναι υποχρεωμένη να πληρώσει τόκο για όλο ή για τμήμα του χρέους που έχει στο SPV. Κι αυτό σίγουρα θα επιβάλει δημοσιονομική πειθαρχία.

Αμείβοντας την καλή συμπεριφορά, το δημοσιονομικό σύμφωνο δεν θα αποτελεί πλέον αποπληθωριστική παγίδα χρέους. Οι προοπτικές θα βελτιωθούν δραστικά. Επιπλέον, για να μειωθεί το χάσμα στην ανταγωνιστικότητα, όλα τα κράτη-μέλη θα πρέπει να μπορούν να επαναχρηματοδοτήσουν το υπάρχον χρέος στο ίδιο επιτόκιο. Για να γίνει αυτό όμως χρειάζεται περισσότερη δημοσιονομική ενοποίηση. Θα πρέπει να γίνει σταδιακά.

Η Bundesbank ποτέ δεν θα αποδεχτεί αυτές τις προτάσεις, αλλά οι ευρωπαϊκές αρχές οφείλουν να τις μελετήσουν σοβαρά. Το μέλλον της Ευρώπης είναι πολιτικό ζήτημα. Η Bundesbank δεν είναι αρμόδια να αποφασίσει γι' αυτό.

* Ο αρθρογράφος είναι πρόεδρος του Soros Fund Management. Το τελευταίο βιβλίο του τιτλοφορείται «Coming Soon: Financial Turmoil in Europe and the United States».