Δημιουργήσαμε Ευρώπη, αλλά όχι Ευρωπαίους

Από τους Financial Times (via Euro2day)

Του Gideon Rachman

«Δημιουργήσαμε την Ιταλία, τώρα πρέπει να δημιουργήσουμε Ιταλούς». Αυτό είναι μια διάσημη φράση του Ιταλού διανοούμενου Massimo d' Azeglio μετά την ενοποίηση της χώρας του το 1861. Η σημερινή γενιά Ευρωπαίων πολιτικών αντιμετωπίζει τη σύγχρονη εκδοχή του διλήμματός του: δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση, τώρα πρέπει να φτιάξουν και Ευρωπαίους.

Η δημιουργία της ομαδικής ταυτότητας συνήθως πραγματοποιείται μέσα από πολλές γενιές, όμως οι Ευρωπαίοι πολιτικοί δεν έχουν πλέον την πολυτέλεια του χρόνου. Αν δεν πείσουν τα 500 εκατομμύρια πολίτες της Ε.Ε. να νιώσουν περισσότερο δεμένοι με την Ευρώπη και λιγότερο με τις χώρες τους, ίσως δεν μπορέσουν να κάνουν τα απαραίτητα βήματα για τη διάσωση του ευρώ.

Οι περισσότεροι αναλυτές πιστεύουν ότι, για να σωθεί το ευρώ, θα πρέπει να βρει στήριξη σε έναν πολύ μεγαλύτερο ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, σε κοινά ομόλογα (ευρωομόλογα) και σε πιο ισχυρή κεντρική κυβέρνηση. Αυτά τα πράγματα δεν πρέπει να προκύψουν σε μικρό χρονικό διάστημα, όμως η κατεύθυνση της διαδρομής πρέπει να καθοριστεί σύντομα. Ωστόσο η λαϊκή στήριξη για βήματα τέτοιου είδους δεν φαίνεται πουθενά.

● Οι Γερμανοί φορολογούμενοι αντιδρούν στην ιδέα να δώσουν περισσότερα κεφάλαια στη νότια Ευρώπη.

● Οι Έλληνες και οι Ισπανοί ψηφοφόροι δεν δείχνουν έτοιμοι να αφήσουν τις Βρυξέλλες να φτιάξουν τους προϋπολογισμούς τους.

● Η ευρωπαϊκή ταυτότητα που χρειάζεται για να αποδώσει η Ευρώπη δεν είναι αρκετά ισχυρή. Όμως, χωρίς αυτήν η Ε.Ε. μοιάζει σαν κτίριο με σαθρά θεμέλια, που προσπαθεί να αντέξει στον πολιτικό και οικονομικό σεισμό.

Όπως και η Ιταλία, η Ευρώπη πάσχει από διχασμό Βορρά - Νότου, με πικρίες που μεγαλώνουν συνεχώς ανάμεσα στους πολίτες του πιο εύπορου Βορρά και του οικονομικά προβληματικού Νότου. Οι πολιτικοί πρέπει να βρουν τρόπο να πείσουν και τις δύο πλευρές να ξεπεράσουν τις διαφορές τους σκεπτόμενοι ότι είναι όλοι Ευρωπαίοι.

Όμως, η δημιουργία Ευρωπαίων θα είναι πολύ πιο δύσκολη από τη δημιουργία Ιταλών. Η διαδικασία δημιουργίας ταυτότητας πρέπει να γίνει μέσα σε μια τεράστια εδαφική περιοχή, με βαθιές διαφορές γλώσσας και κουλτούρας.

Όλοι οι δημιουργοί κρατών είχαν επίγνωση του ότι το κοινό εθνικό παρελθόν και η ενιαία γλώσσα είναι ουσιώδη στοιχεία για τη σύσταση ενός κράτους. Ο έλεγχος του εκπαιδευτικού συστήματος είναι βασικός. Το 1861, μόνο ένας στους 40 Ιταλούς μιλούσε ιταλικά. Κι αυτό διορθώθηκε μέσω των σχολείων. Όμως, σήμερα, την εκπαίδευση κρατούν αυστηρά τα 27 κράτη της Ε.Ε. Δεν υπάρχει κοινή διδακτέα ύλη εντός της Ε.Ε., πολύ περισσότερο απουσιάζει η κοινή γλώσσα.

Μετά τη σύνοδο της Ε.Ε., κατά την οποία δημιουργήθηκαν οι γερμανικής έμπνευσης δημοσιονομικοί κανόνες, ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος των χριστιανοδημοκρατών της καγκελαρίου Angela Merkel, Volker Kauder, είπε: «Τώρα η Ευρώπη μιλά γερμανικά».

Αυτό όμως δεν ισχύει ούτε κυριολεκτικά ούτε μεταφορικά. Είναι πάρα πολύ νωρίς για να ισχυριστεί κάποιος ότι «η γερμανική κουλτούρα οικονομικής σταθερότητας» ενσωματώθηκε στη νότια Ευρώπη. Και στην πραγματικότητα η διδασκαλία της γερμανικής γλώσσας φθίνει στην Ευρώπη, παρότι παρατηρείται αύξηση της ζήτησης για μαθήματα εκμάθησής της στη νότια Ευρώπη, καθώς η ανεργία προκαλεί μετανάστευση.

Αν η Ευρώπη ήθελε πραγματικά να διδαχθούν όλοι οι πολίτες της μια κοινή γλώσσα, ο προφανής υποψήφιος θα ήταν τα αγγλικά. Όμως, το να προταθεί να γίνουν τα αγγλικά υποχρεωτική γλώσσα στα γαλλικά σχολεία θα ήταν απλώς ένας νέος και διασκεδαστικός τρόπος για πολιτική αυτοκτονία.

Βέβαια, κάποιοι παρατηρητές νόμιζαν ότι εντόπισαν ελπιδοφόρες ενδείξεις δημιουργίας μιας πανευρωπαϊκής ταυτότητας στις επικείμενες γαλλικές προεδρικές εκλογές, όταν ανακοινώθηκε ότι η Angela Merkel θα συνταχθεί με την εκστρατεία του Nicolas Sarkozy. Όμως, η ιδέα αμέσως εγκαταλείφθηκε, μαζί με τις αρχικές δηλώσεις Sarkozy ότι θα εισαγάγει το επιτυχημένο γερμανικό μοντέλο στη Γαλλία.

Όσο για την καταιγιστική πρώτη ομιλία του βασικού αντιπάλου του François Hollande, αυτή ήταν γεμάτη αναφορές σε μεγάλες μορφές της γαλλικής Ιστορίας, από τον Κλεμανσό μέχρι τον Καμί, στην Ευρώπη όμως δεν έγινε σχεδόν καμία αναφορά.

Μάλιστα, καθώς περνάει ο καιρός, η προεκλογική συζήτηση στη Γαλλία γίνεται όλο και πιο εσωστρεφής. Οι αξιωματούχοι των Βρυξελλών, που είναι πεπεισμένοι ότι η Ευρώπη πρέπει να προωθήσει βαθύτερη ενοποίηση, είναι ταυτόχρονα υποχρεωμένοι να ακούν τον Hollande να υπόσχεται επαναδιαπραγμάτευση του νέου δημοσιονομικού συμφώνου της Ε.Ε. και τον Sarkozy να απειλεί να αποσύρει τη Γαλλία από τη συμφωνία ελεύθερης διακρατικής μετακίνησης (Συνθήκη Σένγκεν).

Στις εκλογές της Ελλάδας, τον επόμενο μήνα, είναι επίσης πολύ πιθανό να εκδηλωθούν μεγάλες εξάρσεις εθνικιστικών συμπεριφορών, ειδικά μετά τη συγκλονιστική αυτοκτονία συνταξιούχου έξω από τη Βουλή, ο οποίος στο σημείωμά του κατηγορούσε τους Έλληνες πολιτικούς ότι είναι προδότες που πούλησαν τη χώρα στους ξένους.

Οι ομαδικές ταυτότητες μπορούν να σφυρηλατηθούν σε καιρούς κρίσεων και πολέμου. Όμως, αντί να δημιουργεί Ευρωπαίους, η σημερινή κρίση ενθαρρύνει τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επιστρέψουν σε παλαιότερες εθνικές ταυτότητες, με βαθύτερες ρίζες.