Ο κίνδυνος του εξτρεμισμού και ο 30ετής πόλεμος

Από τους Financial Times (via Euro2day)

Του Wolfgang Munchau

Πάμπολλες είναι οι ιστορικές συγκρίσεις που έχουν γίνει για την τρέχουσα χρηματοοικονομική κρίση, εκ των οποίων οι περισσότερες αφορούν τη Μεγάλη Ύφεση. Θα ήθελα να κάνω άλλη μία, συγκρίνοντας την κρίση της ευρωζώνης με τον 30ετή πόλεμο που κατέστρεψε την κεντρική Ευρώπη από το 1618 μέχρι το 1648.

Τόσο η κρίση της ευρωζώνης όσο και εκείνος ο τραγικός πόλεμος συνέβησαν εν μέσω απότομης μετατόπισης ισχύος, πυροδοτήθηκαν από φαινομενικά άσχετα γεγονότα και εξελίχθηκαν με έναν απίστευτα πολύπλοκο τρόπο.


Προ του 1618 η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν σχεδόν ισάξια μοιρασμένη σε Καθολικούς και Προτεστάντες εκλέκτορες. Η εκεχειρία έληξε όταν η ισορροπία δυνάμεων ανατράπηκε το 1617 με την ανάδειξη του Καθολικού Φερδινάνδου στην βασιλεία της Βοημίας, ο οποίος έγινε ένας από τους 7 ηγεμόνες που εξέλεγαν τον Αυτοκράτορα.

Ο πόλεμος ξεκίνησε έναν χρόνο αργότερα, όταν επαναστάτες πέταξαν κάποιους συμβούλους του Αυτοκράτορα από το παράθυρο. Η περιβόητη «εκπαραθύρωση της Πράγας» πυροδότησε τις πρώτες μάχες σε έναν πόλεμο μεταξύ Προτεσταντών και Καθολικών που βγήκε εκτός ελέγχου. Ο πόλεμος είχε τέσσερα στάδια και ανάγκασε και άλλα κράτη – Δανία, Σουηδία και τελικά τη Γαλλία – να εμπλακούν.

Έτσι και η ευρωζώνη, τα τελευταία πέντε χρόνια, υπόκειται σε εσωτερική μετατόπιση εξουσίας με την ανάδειξη της γερμανικής οικονομικής ισχύος. Η κρίση της ευρωζώνης παράλληλα πυροδοτήθηκε από ένα φαινομενικά ασήμαντο γεγονός: τη δημοσιονομική κατάρρευση μίας μικρής χώρας στην εξωτερική της περιφέρεια.

Επίσης προκλήθηκε ευρύτερη οικονομική αντιπαλότητα μεταξύ του Προτεσταντικού Βορρά και του Καθολικού - Ορθόδοξου Νότου. Όταν οι σύγχρονοι ηγέτες της ευρωζώνης συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες στις αρχές του μήνα για να υπογράψουν μια αντίστοιχη ειρηνευτική συμφωνία, εμποδίστηκαν από μία παλαιότερη αντιπαλότητα: της Βρετανίας με όλους τους υπολοίπους.

Αντί λοιπόν να υπογράψουν μία ειρηνευτική συμφωνία, κατέληξαν με δύο συγκρούσεις που αλληλεπικαλύπτονται και αλληλεπιδρούν. Η Ευρώπη γίνεται και πάλι όλο και πιο παράλογα περίπλοκη.

Δεν θέλω να συνεχίσω με τους παραλληλισμούς. Οι γερμανικές περιοχές έχασαν το 20%-45% του πληθυσμού τους την περίοδο 1618-1648, ως άμεση ή έμμεση επίδραση του πολέμου.

Αυτό που γίνεται σήμερα στην ευρωζώνη βεβαίως δεν είναι πόλεμος και ούτε είναι πιθανό να εξελιχθεί σε πόλεμο. Και όχι, δεν προβλέπω ότι η κρίση θα διαρκέσει 30 χρόνια. Μπορεί, όμως, να καταλήξει σε οικονομικό όλεθρο ισάξιου μεγέθους, ειδικότερα εάν εφαρμοστούν παντού και πλήρως οι γερμανικά επιβαλλόμενες πολιτικές λιτότητας.

Υπάρχουν και άλλες εμφανείς διαφορές. Κανείς δεν πολεμά πλέον για εδάφη. Ένα από τα αδιαμφισβήτητα επιτεύγματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ήταν η μετατροπή των συγκρούσεων... σε διαμάχες που εκφράζονται στο πλαίσιο μίας θεατρικής μεταμεσονύχτιας συνόδου. Είναι σαφές ότι υπάρχει πρόοδος.

Αυτό που δεν έχει αλλάξει όλα αυτά τα χρόνια, όμως, είναι η θεμελιώδης πολιτιστική σύγκρουση μεταξύ Προτεσταντών και Καθολικών, μεταξύ Βορρά και Νότου, μεταξύ Βρετανίας και ηπειρωτικής Ευρώπης.

Οι πολλές δεκαετίες ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν έχουν τερματίσει αυτήν τη θεμελιώδη δυσπιστία. Αυτός είναι άλλωστε ένας από τους λόγους για τους οποίους οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν μία τόσο παράλογα ασύμμετρη νομισματική ένωση. Οι κανόνες της δεν προέκυψαν από λογικά οικονομικά επιχειρήματα, αλλά σχεδιάστηκαν για να κατευνάσουν πολύ παλιές γερμανικές υποψίες.

Νομίζω ότι οι πιο ανησυχητικοί παραλληλισμοί βρίσκονται στον τρόπο που έληξε ο 30ετής πόλεμος και στον τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι πολιτικοί ηγέτες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κρίση. Το 1648 Ισπανοί και Ολλανδοί τερμάτισαν τον 80ετή τους πόλεμο. Οι Ολλανδοί ανεξαρτητοποιήθηκαν.

Στις ειρηνευτικές συμφωνίες που ακολούθησαν, οι Γερμανοί προτεστάντες ανέκτησαν την επιρροή τους. Βαυαρία και Βρανδεμβούργο έγιναν ανεξάρτητα κράτη με το τελευταίο να ανοίγει τον δρόμο για το βασίλειο της Πρωσίας έναν αιώνα αργότερα.

Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία συνέχισε ως ένα άδειο κουφάρι μέχρις ότου διαλύθηκε, περίπου 150 χρόνια αργότερα. Ο πόλεμος επέφερε τον κατακερματισμό της Ευρώπης και ακολουθήθηκε από 3 αιώνες αιματοκυλίσματος.

Η διαχείριση της κρίσης στην ευρωζώνη μπορεί επίσης να καταλήξει σε κατακερματισμό. Θεωρώ ότι τρία είναι τα πιο πιθανά σενάρια: πολιτική ένωση με κάποιο εργαλείο από κοινού δανεισμού, το status quo που θα επιβληθεί από την εσωτερική λιτότητα ή διάσπαση.

Και τα τρία σενάρια μπορεί να οδηγήσουν σε μία ασταθή εξισορρόπηση. Η πολιτική ένωση αδιαμφισβήτητα θα αντιμετωπίσει την κρίση, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε αποδυνάμωση της δημοκρατίας και κατά συνέπεια σε αστάθεια.

Η επιβεβλημένη από την Γερμανία λιτότητα είναι η λύση που έχει τις περισσότερες πιθανότητες να πυροδοτήσει πολιτικό εξτρεμισμό και βία. Η διάσπαση της ευρωζώνης στη χειρότερη περίπτωση θα οδηγήσει και σε διάσπαση της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή – στην καλύτερη περίπτωση – θα μας επιστρέψει στην κατάσταση που επικρατούσε στις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Η συνθήκη της Βεστφαλίας τερμάτισε τον 30ετή πόλεμο το 1648. Ήταν αυτό που ο Herman Van Rompuy θα αποκαλούσε στις μέρες μας ευρεία λύση. Δεν απευθύνεται όμως στις θεμελιώδεις διαμάχες. Ο 30ετής πόλεμος δείχνει ότι εμείς οι Ευρωπαίοι αναβάλλουμε τη λήψη των απαραίτητων δύσκολων αποφάσεων εδώ και πολύ καιρό.