Από Το Βήμα - The Project Syndicate
Του Νουριέλ Ρουμπινί
Παρά τα συνεχόμενα πλήγματα στην παγκόσμια οικονομία το 2011, οι τιμές στα μεγάλα διεθνή χρηματιστήρια συνεχίζουν να ανεβαίνουν εδώ και σχεδόν ένα μήνα. Η χρονιά ξεκίνησε με αύξηση στις τιμές των τροφίμων, του πετρελαίου και των αγροτικών προϊόντων, γεγονός που οδήγησε σε προειδοποιήσεις για άνοδο του πληθωρισμού. Ύστερα, ξέσπασαν οι μεγάλες ταραχές στη Μέση Ανατολή, που οδήγησαν σε επιπλέον αύξηση τις τιμές του πετρελαίου.
Ακολούθησε ο τρομερός σεισμός στην Ιαπωνία, ο οποίος έπληξε τόσο την οικονομία της όσο και την διεθνή εμπορική ισορροπία εν γένει. Και μετά η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία απώλεσαν την δυνατότητα δανεισμού από τις αγορές και αναγκάστηκαν να ζητήσουν πακέτα «διάσωσης» από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η ιστορία, όμως, δεν τελειώνει εδώ. Παρ' όλο που η Ελλάδα έλαβε οικονομική βοήθεια πριν από ένα χρόνο, το πλάνο «Α» έχει ξεκάθαρα αποτύχει. Η Ελλάδα θα χρειαστεί κι άλλο επίσημο πακέτο σωτηρίας – με ή χωρίς την συμμετοχή ιδιωτών πιστωτών, ένα ενδεχόμενο το οποίο προκαλεί σοβαρές διαφωνίες μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτικών.
Τον τελευταίο καιρό οι ανησυχίες για τα μη διαχειρίσιμα δημοσιονομικά ελλείμματα των ΗΠΑ είχαν αποτέλεσμα εξίσου άσχημες πολιτικές διαμάχες, οι οποίες παραλίγο να οδηγήσουν σε κυβερνητικό «λουκέτο» χρηματοδοτήσεων. Μια παρόμοια διένεξη λαμβάνει σήμερα χώρα σχετικά με το περίφημο «ταβάνι χρέους» της Αμερικής – ένα πρόβλημα που, αν δεν βρει την λύση του, θα εισαγάγει το ρίσκο μιας «τεχνικής» χρεοκοπίας των Ηνωμένων Πολιτειών.
Μέχρι πρόσφατα τα χρηματιστήρια δεν έδειχναν θορυβημένα από αυτές τις εξελίξεις. Με εξαίρεση κάποια ολιγοήμερα διαστήματα διόρθωσης, λόγω του πανικού για την Ιαπωνία και τη Μέση Ανατολή, τα χρηματιστήρια συνέχιζαν την ανοδική πορεία τους. Ωστόσο, από τα τέλη Απριλίου και ως σήμερα, παρακολουθούμε μια πιο επίμονη διόρθωση στις αγορές μετοχών, καθώς οι ανησυχίες για νέα επιβράδυνση στον ρυθμό οικονομικής ανάκαμψης των Ηνωμένων Πολιτειών και του υπόλοιπου κόσμου ενισχύονται σημαντικά.
Στοιχεία από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, την περιφέρεια της ευρωζώνης, την Ιαπωνία, ακόμη και τις αναδυόμενες οικονομίες, δείχνουν ότι ένα μέρος της παγκόσμιας οικονομίας – και ιδιαίτερα οι λεγόμενες προηγμένες οικονομίες – κινδυνεύει από αναπτυξιακή στασιμότητα, ίσως ακόμη και από μια διπλή ύφεση. Η αποφυγή του ρίσκου σε παγκόσμιο επίπεδο έχει επίσης αυξηθεί, καθώς η τακτική της αναμονής και της προσευχής που εφαρμόζεται στην Ελλάδα από πολλούς επενδυτές καθίσταται πλέον ανεπιθύμητη.
Οι αισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι η παγκόσμια οικονομία έχει απλώς κάνει μια φυσιολογική «κοιλιά». Οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές αντέδρασαν στα σοκ του έτους μειώνοντας «προσωρινά» την κατανάλωση, τη σπατάλη κεφαλαίου και τις προσλήψεις προσωπικού. Στον βαθμό που δεν θα υπάρξουν νέα, χειρότερα σοκ, η εμπιστοσύνη και η ανάπτυξη θα επανέλθουν στο δεύτερο μισό του έτους, και τα χρηματιστήρια θα ανακάμψουν σύντομα, λένε.
Υπάρχουν, ωστόσο, σοβαροί λόγοι να πιστεύουμε πως διανύουμε μια πιο επίμονη κάμψη.
1. Πρώτον, κάποια προβλήματα στην περιφέρεια της ευρωζώνης δεν οφείλονται απλά σε έλλειψη ρευστότητας, αλλά σε αφερεγγυότητα: δημόσια και ιδιωτικά ελλείμματα και χρέη που ολοένα μεγαλώνουν, κατεστραμμένα χρηματοπιστωτικά συστήματα που πρέπει να «αποτοξινωθούν»και να ενισχυθούν με νέα κεφάλαια, τεράστια απώλεια ανταγωνιστικότητας, πτώση του ΑΕΠ και αυξανόμενα ποσοστά ανεργίας.
Δεν μπορούμε πλέον να αρνηθούμε ότι τα δημόσια και/ή ιδιωτικά χρέη της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας θα πρέπει να αναδιαρθρωθούν.
2. Δεύτερον, οι παράγοντες που φρενάρουν την ανάπτυξη των Ηνωμένων Πολιτειών είναι χρόνιοι. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η αργή, αλλά σταθερή μείωση της αποδοτικότητας του κεφαλαίου στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα: αύξηση της τιμής του πετρελαίου, ο χαμηλός ρυθμός δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, η νέα κάμψη στην αγορά κατοικιών, τα σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα σε πολιτειακό και τοπικό επίπεδο. Και, φυσικά, το μη διαχειρίσιμο έλλειμμα και χρέος σε ομοσπονδιακό επίπεδο.
3. Τρίτον, η οικονομική ανάπτυξη, στο Ηνωμένο Βασίλειο, είχε μείνει σε γενικές γραμμές στάσιμη το τελευταίο εξάμηνο. Τα εμπροσθοβαρή μέτρα δημοσιονομικής αυστηρότητας άρχισαν να εφαρμόζονται την εποχή που ο αυξανόμενος πληθωρισμός εμπόδιζε την Τράπεζα της Αγγλίας να χαλαρώσει τη νομισματική της πολιτική. Πράγματι ο πληθωρισμός ενδέχεται να αναγκάσει την Τράπεζα να αυξήσει τα επιτόκια μέχρι το φθινόπωρο. Η Ιαπωνία έχει ήδη αρχίσει να βαδίζει ξανά προς την ύφεση λόγω του Εγκέλαδου.
Όλες αυτές οι οικονομίες αναπτύσσονταν ήδη αναιμικά, κάτω από τους συνήθεις μέσους όρους τους. Η διαδικασία της μείωσης αποδοτικότητας του κεφαλαίου απαιτούσε μια επιβράδυνση της δημόσιας και ιδιωτικής κατανάλωσης, προκειμένου να μειωθούν οι δαπάνες και τα χρέη. Και τώρα, στα φετινά «μαύρα» γεγονότα που αντιμετώπισαν οι προηγμένες οικονομίες, έρχεται να προστεθεί η σταδιακή απώλεια των νομισματικών και δημοσιονομικών μέτρων τόνωσης (stimulus), τα οποία εκπνέουν ή θα εκπνεύσουν σύντομα στις περισσότερες χώρες.
Εάν η τωρινή κατάσταση αποδειχθεί κάτι παραπάνω από μια απλή οικονομική «κοιλιά», η πτώση των χρηματιστηρίων θα συνεχιστεί αποδυναμώνοντας έτσι περαιτέρω την ανάπτυξη. Οι αρνητικές επιδράσεις της πτώσης των χρηματιστηρίων μειώνουν την ιδιωτική κατανάλωση.
Την περίοδο 2007 - 2010 κάθε αρνητικό απρόοπτο και χρηματιστηριακή πτώση αντιμετωπίζονταν με πιο αυστηρά κυβερνητικά μέτρα. Αντιθέτως, σήμερα, οι πολιτικοί ξεμένουν από πολεμοφόδια. Θα είναι λοιπόν πολύ πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις να εμποδίσουν μια νέα πτώση και να ξαναδώσουν αναπτυξιακή ώθηση στην πραγματική οικονομία.
Το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις ξεμένουν από πολιτικές «σφαίρες» αντικατοπτρίζεται στην απόφαση των περισσότερων προηγμένων οικονομικών να υιοθετήσουν δέσμες μέτρων λιτότητας, προκειμένου να αποφύγουν ένα δημοσιονομικό «ναυάγιο» στο κοντινό μέλλον.
Το δημόσιο χρέος είναι ήδη υψηλό και πολλά ανεξάρτητα κράτη δυσφορούν. Επομένως, οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται ήδη να υποστηρίξουν τις τράπεζές τους με περισσότερες ενέσεις κεφαλαίων «σωτηρίας» ή εγγυήσεις για αμφισβητούμενα ή «τοξικά» περιουσιακά στοιχεία τους.
Επίσης δύσκολα θα δούμε ένα νέο γύρο της αποκαλούμενης «ποσοτικής χαλάρωσης» από τις νομισματικές αρχές ενδέχεται αν μη λειτουργήσει, όσο αυξάνεται ο πληθωρισμός – ακόμη και με αργούς ρυθμούς – στις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες.
Εάν τα τελευταία οικονομικά δεδομένα από όλο τον κόσμο αντανακλούν κάτι σοβαρότερο από μια πρόσκαιρη αναποδιά, εάν τα χρηματιστήρια και οι οικονομίες εξακολουθήσουν να καταρρέουν, οι πολιτικοί ηγέτες θα μείνουν με άδεια χέρια. Εάν συμβεί αυτό, το ρίσκο μιας νέας φάσης στασιμότητας ή ακόμη και μιας διπλής ύφεσης στις ανεπτυγμένες οικονομίες θα αυξηθεί σημαντικά.
* Ο Νουριέλ Ρουμπινί είναι επικεφαλής της εταιρίας οικονομικών συμβούλων «Roubini Global Economics» και καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου