Καπιταλισμός και ηθική

Από Τα Νέα

Του Ρούσσου Βρανά

Οι κρίσεις του οικονομικού συστήματος, όσο είναι αυτές πιο βαθιές, τόσο βάζουν πιο επιτακτικά ένα ζήτημα που ξεφεύγει από την οικονομική σφαίρα: Πόσο είναι ηθικός ο καπιταλισμός; Και πόσο είναι ηθικοί οι πολιτικοί που τον υπηρετούν, φροντίζοντας ώστε οι εργαζόμενοι που ήδη αμείβονται με λίγα να αμείβονται με ολοένα λιγότερα από επιχειρήσεις που κερδίζουν όλο και περισσότερα;

Το ηθικό ζήτημα του καπιταλισμού μπήκε χθες με έντονο τρόπο στον πολιτικό διάλογο στη Βρετανία, με αφορμή ομιλία του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον, στην οποία εξέθεσε τις απόψεις του για μια ολική επαναφορά του συστήματος προς έναν «υπεύθυνο καπιταλισμό». Πώς; Με ακόμη πιο σκληρή λιτότητα και με ακόμη πιο σφοδρή φορολογική καταιγίδα.


Μέρος της βρετανικής Δεξιάς που εκφράζεται από την εφημερίδα «Ντέιλι Τέλεγκραφ» καταδίκασε από τις στήλες της τις πρωθυπουργικές απόψεις ως αντιαναπτυξιακές αντιπροτείνοντας έναν «συμπονετικό συντηρητισμό». Πώς θα έρθει αυτός; Με την περικοπή των δαπανών για την Υγεία και την κοινωνική πρόνοια και με τη μείωση του κατώτατου μισθού.

Με την ευκαιρία αυτής της φτωχής επιχειρηματολογίας, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε μια εποχή όχι τόσο πολύ μακρινή, όπου το σύστημα διέθετε πολύ καλύτερα επιχειρήματα. Στη μεταπολεμική περίοδο, προτού οι σοσιαλδημοκράτες και οι πολιτικοί του μεσαίου χώρου αυτοεξευτελιστούν όσο σήμερα, ο καπιταλισμός αντλούσε το ηθικό κύρος του από το γεγονός ότι μεγάλωνε την οικονομική πίτα. Έτσι μπορούσε να παράγει ολοένα υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και ολοένα μεγαλύτερο κοινωνικό μισθό.

Τίποτε από όλα αυτά δεν μπορούν να επικαλεστούν οι σημερινοί απολογητές του, είτε στη Βρετανία είτε στην ευρωζώνη, που παρά την ύφεση επιμένουν στις μαζικές απολύσεις και στις περικοπές των πραγματικών μισθών.

Οι καλύτεροι φίλοι του εργαζομένου, σύμφωνα με τον Ανταμ Σμιθ (φωτογραφία), ήταν πάντα η αύξηση του εθνικού εισοδήματος και του κεφαλαίου, επειδή έτσι αυξάνονται οι μισθοί.

Ένας αφέντης με πλεόνασμα εισοδήματος θα προσλάβει περισσότερους υπηρέτες. Ένας υφαντής ή ένας τσαγκάρης με πλεόνασμα κεφαλαίου θα προσλάβει παραγιούς. Η «φιλελεύθερη αμοιβή της εργασίας» εξαρτάται αποκλειστικά από την οικονομική ανάπτυξη. Αυτά έγραφε ο Ανταμ Σμιθ, όταν το σύστημα του οποίου θεωρήθηκε πνευματικός πατέρας διέθετε ακόμη ηθικά επιχειρήματα.

Σήμερα κυβερνήσεις μονοπωλίων και τραπεζιτών δεν έχουν στον νου τους την ανάπτυξη. Αντί να δανείζουν φθηνά στις μικρές επιχειρήσεις το χρήμα που μαζεύουν με τους φόρους, το ξεπλένουν μέσα από χρεοκοπημένες τράπεζες για να πληρώνουν τους πάμπλουτους πιστωτές τους που εδώ και τρεις δεκαετίες έχουν στήσει αυτό το φαγοπότι.

Το σύστημα, όσο ακόμη βρισκόταν σε ανοδική πορεία ή εξακολουθούσε να έχει κάποια ιστορική δυναμική, γαντζωνόταν από ηθικά επιχειρήματα για να δικαιώνει τη διαιώνισή του. «Υπεύθυνο» ή «συμπονετικό», σήμερα γαντζώνεται από κοσμητικά επίθετα, αλλά τίποτε δεν μπορεί να το κάνει να δείχνει ηθικό αν αδυνατεί να συγκρατήσει τον κατώτατο μισθό πάνω από το όριο της πείνας.