Καλή τύχη για το 2012... Θα τη χρειαστούμε

Από τους Financial Times (via Euro2day)

Του Martin Wolf

Τι θα φέρει το 2012 για την παγκόσμια οικονομία; Ας ξεκινήσουμε κοιτώντας τις βομβαρδισμένες οικονομίες υψηλού εισοδήματος. Υπάρχει κάποιος λόγος να περιμένει κανείς υγιή ανάκαμψη; Το αποτέλεσμα για την ευρωζώνη θα μπορούσε να είναι μία καταστροφή, που θα εξαπλωθεί στον κόσμο. Ακόμη και η αμερικανική ανάκαμψη δείχνει ευάλωτη. Η σκιά από τα γεγονότα που έγιναν προ του 2007 δεν έχει ακόμη φύγει.

Η μέση πρόβλεψη για την οικονομία είναι δυσοίωνη. Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις για την ανάπτυξη το 2012 είναι χαμηλότερες από ό,τι ήταν εκείνες που είχαν διατυπωθεί πριν από έναν χρόνο. Αυτό ισχύει κυρίως για την ευρωζώνη, η οποία εκτιμάται ότι θα περιέλθει σε ύφεση.


Οι οικονομίες της Ιταλίας και της Ισπανίας προβλέπεται ότι θα συρρικνωθούν, ενώ η Γαλλία και η Γερμανία πιστεύεται ότι θα καταγράψουν αμελητέα ανάπτυξη. Στο ίδιο μοτίβο πιστεύεται ότι θα κινηθεί και η Βρετανία. Μόνο η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ προβλέπεται ότι θα παρουσιάσουν κάτι πιο κοντινό σε έναν λογικό ρυθμό ανάπτυξης φέτος.

Ας εξετάσουμε αυτήν την κατάσταση: Το τρίτο τρίμηνο του 2011, ο Καναδάς ήταν η μόνη χώρα από το G7 με ΑΕΠ αρκετά υψηλότερο από τα επίπεδα προ της κρίσης. Το ΑΕΠ στις ΗΠΑ και στη Γερμανία ήταν οριακά υψηλότερο από αυτό πριν από την κρίση, ενώ στη Γαλλία ήταν οριακά χαμηλότερο. Η Βρετανία, η Ιαπωνία και η Ιταλία βρίσκονται σε σημείο πολύ κατώτερο από εκείνο προ της κρίσης. Για ποια ανάκαμψη, λοιπόν, μιλάμε;

Παρ' όλα αυτά, το υψηλότερο επιτόκιο στις τέσσερις πιο σημαντικές κεντρικές τράπεζες του πλανήτη είναι το 1% της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Οι ισολογισμοί των συγκεκριμένων κεντρικών τραπεζών, παράλληλα, έχουν επεκταθεί δραματικά. Επιπλέον, την περίοδο 2006-2013, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ θα εκτιναχθεί 56% στη Βρετανία, 55% στην Ιαπωνία, 48% στις ΗΠΑ και 33% στη Γαλλία.

Με άλλα λόγια, έχουμε δραστικές κινήσεις πολιτικής, αλλά με πολύ μέτρια αποτελέσματα. Γιατί;

Ως προς αυτό το θέμα διεξάγεται μία μάλλον ιδεολογικά φορτισμένη συζήτηση. Η κρατούσα θεωρητική άποψη είναι πως χρηματοοικονομική κρίση δεν μπορεί να συμβεί. Και εάν συμβεί, δεν θα έχει μεγάλη σημασία. Υπό αυτήν την άποψη, οι μόνοι παράγοντες που εμποδίζουν τις οικονομίες είναι οι δομικές ακαμψίες και η αβεβαιότητα ως προς την πολιτική που θα ακολουθηθεί.

Κατά την άποψή μου, αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από ένα παραμύθι που μειώνει τον καπιταλισμό σε μία ανταλλακτική οικονομία με ένα λεπτό πέπλο νομισματικής πολιτικής.

Για μένα πιο πειστική είναι η εξήγηση η οποία δέχεται ότι κάποιοι έκαναν σημαντικά λάθη. Το μεγάλο χάσμα βρίσκεται μεταξύ αυτών – όπως οι Αυστριακοί – που υποστηρίζουν ότι τα λάθη έγιναν από κυβερνήσεις και πως η λύση είναι να αφήσουμε να καταρρεύσει το στρεβλό χρηματοοικονομικό οικοδόμημα και εκείνων – των μετακεϋνσιανών – που υποστηρίζουν ότι η σύγχρονη οικονομία είναι δομικά ασταθής και εάν την αφήσουμε να καταρρεύσει θα επιστρέψουμε στη δεκαετία του 1930. Ασπάζομαι την άποψη του δεύτερου στρατοπέδου.

Στο αριστούργημα του 1986 «Stabilizing an Unstable Economy», ο Hyman Minsky αποτυπώνει την υπόθεση της χρηματοοικονομικής αστάθειας. Η Janet Yellen, αντιπρόεδρος της Federal Reserve, επισήμανε το 2009 ότι «με τον χρηματοοικονομικό κόσμο σε αναταραχή πρέπει να διαβαστεί η δουλειά του Minsky».

Αυτό που καθιστά τη μελέτη του πειστική είναι πως συνδέει τις επενδυτικές αποφάσεις σε ένα δομικά αβέβαιο μέλλον με τους ισολογισμούς που τις χρηματοδοτούν και κατά συνέπεια με το χρηματοοικονομικό σύστημα.

Κατά την άποψη του Minsky, η μόχλευση – και επομένως η ευπάθεια – προσδιορίζεται από τον οικονομικό κύκλο. Παρατεταμένη περίοδος ηρεμίας θα εντείνει την ευπάθεια κι αυτό γιατί ο κόσμος θα υποτιμήσει τους κινδύνους και θα υπερτιμήσει τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται. Ο Minsky, με άλλα λόγια, θα προειδοποιούσε ότι η μεγάλη μετριοπάθεια εμπεριέχει τους σπόρους της αυτοκαταστροφής της.

Τα χρόνια πριν από το 2007 υπήρξε ένας ασυνήθιστος κύκλος ιδιωτικής πίστωσης, κυρίως στις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Ισπανία, που στηρίχθηκε από την ανοδική πορεία στις τιμές των ακινήτων. Το σκάσιμο αυτής της φούσκας οδήγησε σε εκτίναξη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων – σχεδόν αυτόματα – όπως είχε προβλέψει ο Minsky. Αυτός ήταν ένας από τους τρεις μηχανισμούς πολιτικής που απέτρεψαν να εξελιχθεί η κατάρρευση σε μεγάλη ύφεση. Οι άλλοι δύο ήταν οι χρηματοοικονομικές και οι νομισματικές παρεμβάσεις.

Οι οικονομίες ακόμη πασχίζουν με την προσαρμογή μετά την κατάρρευση. Με τα επιτόκια κοντά σε μηδενικό επίπεδο, τα δημοσιονομικά ελλείμματα των αξιόπιστων κρατών προσφέρουν τρεις μορφές βοήθειας: τη ζήτηση, την απομόχλευση και τη βελτίωση της ποιότητας των ιδιωτικών τοποθετήσεων.

Πόσο, όμως, έχει προχωρήσει η απομόχλευση; Στις ΗΠΑ αρκετά. Μέχρι το τρίτο τρίμηνο του 2011, ο λόγος των χρεών των νοικοκυριών προς το ΑΕΠ βρισκόταν στα ίδια επίπεδα με αυτά του 2003. Επιπλέον η Goldman Sachs σημειώνει: «Πιστεύουμε ότι στις εκκινήσεις νέων κατοικιών έχουμε ήδη φτάσει στο κατώτατο σημείο, ενώ οι ονομαστικές τιμές των ακινήτων πιθανότατα θα φτάσουν στο κατώτατο επίπεδο το 2012».

Οι ΗΠΑ οδεύουν τώρα προς την ανάκαμψη, αν και σε μία περιορισμένη ανάκαμψη από την πρώιμη δημοσιονομική σύσφιξη, τη συνεχιζόμενη απομόχλευση, τους κινδύνους στην ευρωζώνη και – ενδεχομένως – τις υψηλότερες τιμές πετρελαίου. Η ανάκαμψη θα στηριχτεί επίσης σε μία οικονομία που παραμένει ασταθής.

Η ευπάθεια της ευρωζώνης, όμως, είναι ακόμη μεγαλύτερη. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει πτώση στο πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα της ευρωζώνης κατά 1,4% του ΑΕΠ την περίοδο 2011-2012 έναντι 0,2% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ. Ο μεγάλος κίνδυνος για τις αδύναμες οικονομίες της ευρωζώνης είναι πως ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας θα προχωρήσουν ταυτόχρονα σε μείωση των δαπανών. Αυτή είναι η συνταγή για βαθιά και παρατεταμένη ύφεση.

Η αναξιοπιστία των κρατών είναι παγιδευμένη σε μία καταδικασμένη προσπάθεια σύσφιγξης της δημοσιονομικής θέσης, την ώρα όμως όπου δεν υπάρχει κάποιος επαρκής ιδιωτικός τομέας ούτε άλλοι εξωγενείς αντισταθμιστικοί παράγοντες. Για τις χώρες αυτές το ενδεχόμενο ευρωπαϊκής ύφεσης αντιστοιχεί σε όλεθρο γιατί θα εμποδίσει σημαντικά την έξωθεν προσαρμογή που τόσο πολύ χρειάζονται.

Εν μέσω αυτού του περιβάλλοντος, η προσφορά της ΕΚΤ για φθηνή τριετή χρηματοδότηση στις τράπεζες που θα μπορούσαν να δανείσουν με τη σειρά τους τα πληγέντα κράτη δεν είναι τίποτε άλλο από ένα καταπραϋντικό – έξυπνο, αλλά όχι αρκετό.

Οι χώρες υψηλού εισοδήματος έχουν διεξαγάγει συναρπαστικά πειράματα. Ένα εξ αυτών ήταν η απορρύθμιση του χρηματοοικονομικού κλάδου και η ανάπτυξη που στηρίχτηκε στην αγορά ακινήτων. Απέτυχε. Ένα άλλο ήταν η ισχυρή παρεμβατική απάντηση στη χρηματοοικονομική κρίση του 2008. Λίγο-πολύ πέτυχε.

Ένα άλλο πείραμα, όμως, είναι αυτό με την απομόχλευση και την επιστροφή σε πιο υγιείς δημοσιονομικές και νομισματικές συνθήκες. Το σώμα των ενόρκων δεν έχει ακόμη αποφανθεί γι' αυτό το πείραμα.

Στην ευρωζώνη, πάντως, η στροφή στη δημοσιονομική λιτότητα κινείται παράλληλα με ένα ακόμη μεγαλύτερο πείραμα: τη δημιουργία μιας νομισματικής ένωσης σε έναν δομικά εμποροκρατικό πυρήνα χωρών με ελάχιστη δημοσιονομική αλληλεγγύη, εύθραυστο τραπεζικό σύστημα, άκαμπτες οικονομίες και αποκλίνουσα ανταγωνιστικότητα.

Καλή τύχη για το 2012. Θα τη χρειαστούμε όλοι!