Από τους Financial Times (via Euro2day)
Του Martin Wolf
Τρία χρόνια πριν, όταν η χειρότερη δημοσιονομική και οικονομική κρίση από το 1930 έζωνε την παγκόσμια οικονομία, οι Financial Times δημοσίευαν ένα αφιέρωμα με τίτλο «το μέλλον του καπιταλισμού». Σήμερα, εξαιτίας της αναιμικής ανάκαμψης στις χώρες υψηλού εισοδήματος, τρέχει ένα αφιέρωμα με τίτλο «κρίση στον καπιταλισμό». Τα πράγματα δείχνουν ότι χειροτέρεψαν. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό;
Το 2009 ο πλανήτης βρισκόταν σε κατάσταση σοκ. Σήμερα, παρά τις επιτυχείς προσπάθειες σταθεροποίησης των οικονομιών, ο κόσμος έχει έρθει πιο κοντά στην απελπισία. Κάτι δεν πάει καλά στο σύστημα. Τι είναι όμως αυτό που δεν πάει καλά και πώς μπορεί να διορθωθεί;
Ο καπιταλισμός πάντα αλλάζει. Εκεί έγκειται η ευφυΐα του. Τα σημερινά σοκ καθιστούν επιτακτική την ανάγκη μεταρρυθμίσεων. Ας αναλογιστούμε επτά προκλήσεις. Ορισμένες σχετίζονται με τον καπιταλισμό αυτόν καθεαυτόν κι άλλες με το περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί.
Διαχείριση μακροοικονομικής αστάθειας
Μία από τις μεγαλύτερες διαμάχες στην οικονομική θεωρία είναι κατά πόσον η σύγχρονη καπιταλιστική οικονομία είναι ενδογενώς σταθερή. Πριν από την κρίση, η ορθόδοξη άποψη ήταν ότι θα μπορούσε να είναι, αν εμπεριέχει μια ανταγωνιστική οικονομία και μια κεντρική τράπεζα η οποία θα οδηγεί τις πληθωριστικές προοπτικές. Τα αποτελέσματα αμφισβήτησαν αυτήν την άποψη.
Ο Hyman Minsky, στο κορυφαίο έργο του Stabilizing an Unstable Economy, κατέδειξε καταπληκτικά γιατί δεν στέκει αυτή η θεωρία. Οι περίοδοι σταθερότητας και ευμάρειας σπέρνουν τους σπόρους της ίδιας της αποκαθήλωσής τους. Η μόχλευση των αποδόσεων, κυρίως του δανεισμού, θεωρείται βέβαιος δρόμος για τα πλούτη. Όσοι εμπλέκονται στο σύστημα δημιουργούν -και αποκομίζουν- γερά κέρδη από τη μόχλευση. Όταν ο κόσμος υποτιμά τους κινδύνους, όπως κάνει συνήθως στις καλές εποχές, η μόχλευση εκτινάσσεται.
Και τότε η χρηματοδότηση προχωρά από την προφύλαξη (hedge), όπου ο τόκος και το κεφάλαιο αποπληρώνονται με την προβλεπόμενη ρευστότητα, στην κερδοσκοπία (speculative), όπου ο τόκος πληρώνεται από τη ρευστότητα, αλλά το κεφάλαιο πρέπει να μετακυλιστεί, και τέλος στην πυραμίδα (Ponzi), όπου ο τόκος και το κεφάλαιο πρέπει να πληρωθούν από τα κέρδη κεφαλαίου.
Ποια είναι απάντηση; Μπορούμε να δούμε τρία στοιχεία της απάντησης - αν βάλουμε στην άκρη ότι θα πρέπει να επιστρέψουμε στο στάνταρ του χρυσού του 19ου αιώνα ή να καταργήσουμε τις τράπεζες:
Η πρώτη είναι να αναγνωρίσουμε ότι οι κρίσεις είναι εγγενείς στον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς.
Δεύτερον, ότι η αποκαλούμενη πολιτική μακροσωφροσύνης έχει σημασία, γιατί οι ρυθμιστές οφείλουν να παρακολουθούν τη διόγκωση της μόχλευσης και να διασφαλίζουν ότι υπάρχουν επαρκή κεφάλαια απορρόφησης των κραδασμών μεταξύ των τραπεζών και των τελικών δανειοληπτών.
Και τρίτον, ότι οι κυβερνήσεις και τα όργανά τους, όπως η κεντρική τράπεζα, παίζουν μεγάλο ρόλο. Λειτουργούν ως σταθεροποιητικές δυνάμεις στη διάρκεια της κρίσης. Όμως, λειτούργησαν αποσταθεροποιητικά πριν από αυτήν, ενισχύοντας την υπερβολική μόχλευση στα νοικοκυριά και αυτό το λάθος δεν πρέπει να επαναληφθεί.
Όρια στο χρηματοπιστωτικό σύστημα
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι ουσιώδες κομμάτι της οικονομίας της αγοράς. Βασίζεται όμως σε ένα περίπλοκο και ευαίσθητο δίκτυο εμπιστοσύνης. Το μάθημα της κρίσης είναι ότι αυτά τα δίκτυα είναι επιρρεπή στην κατάχρηση και εν συνεχεία στην κατάρρευση.
Ποια είναι η απάντηση εδώ: να προστατευτεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα από την οικονομία και η οικονομία από το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Γι' αυτό χρειάζονται μεγαλύτερα «μαξιλάρια» για τα σοκ. Αν γίνει αυτή η αλλαγή, οι σταθεροποιητικοί παράγοντες της αγοράς θα μπορέσουν να λειτουργήσουν όπως πρέπει: δεν θα υπάρχουν «πολύ μεγάλες και με πολύ μεγάλες διασυνδέσεις για να καταρρεύσουν». Και πάλι θα γίνουν λάθη, γιατί οι άνθρωποι πάντα επηρεάζονται από τις φανφάρες και τις μόδες της εποχής. Αν όμως το σύστημα είναι πιο εύρωστο, θα μπορεί να επιβιώσει ευκολότερα από τέτοια σφάλματα.
Ποια είναι τα βασικά στοιχεία γι' αυτά τα «μαξιλάρια»: Το κυριότερο είναι περισσότερα κεφάλαια. Οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οίκοι μακροπρόθεσμα δεν μπορούν να έχουν μόχλευση μεγαλύτερη του 10 προς 1. Μία πρόσθετη προϋπόθεση είναι ένα καθεστώς διάλυσης, που θα αφήνει τις αρχές να δρουν καταλλήλως όταν ένας οίκος θα βρίσκεται στα πρόθυρα να χάσει τη χρηματοδότησή του.
Προσθέτως, η διαχείριση του συστήματος πληρωμών και της παροχής πιστώσεων στα νοικοκυριά και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα πρέπει να διαχωριστεί από το investment banking.
Τέλος, πολύ συχνά ο κόσμος δεν αντιλαμβάνεται τι αγοράζει. Ο κόσμος πρέπει να προστατευθεί από τις πρακτικές των «αρπακτικών», όπως ήταν εκείνες που κυριάρχησαν στον subprime δανεισμό πριν από το 2008.
Πάταξη της ανισότητας και της ανεργίας
Όπως διαπίστωσε πρόσφατα ο ΟΟΣΑ, στις χώρες υψηλού εισοδήματος έχουν παρατηρηθεί μεγάλες αυξήσεις στην ανισότητα τα τελευταία 30 χρόνια. Αυτό αποτυπώνεται στο σλόγκαν «είμαστε το 99%» του κινήματος Occupy Wall Street. Και είναι αποτέλεσμα ποικίλων δυνάμεων: παγκοσμιοποίηση, τεχνολογικές μεταβολές, πανίσχυρες αγορές, η ανάδειξη νέων και δυναμικών βιομηχανιών, οι αλλαγές στους κοινωνικούς κανόνες για τους μισθούς, η χρηματοπιστωτική διεύρυνση και οι φορολογικές μεταβολές.
Αρκετοί ισχυρίζονται ότι η ανισότητα δεν έχει σημασία. Σε αυτούς έχω δύο πανίσχυρες ανταπαντήσεις: Η πρώτη είναι ότι είναι πολύ σημαντική γιατί είναι πολιτικά ουσιώδης. Η δεύτερη ότι η ανισότητα στο αποτέλεσμα έχει μεγάλη βαρύτητα στην ανισότητα στις ευκαιρίες, γεγονός για το οποίο πάρα πολλοί νοιάζονται.
Είναι πολύ δυσκολότερο για παιδιά που μεγαλώνουν σε ανέχεια να εξασφαλίσουν ένα αξιοπρεπές ξεκίνημα στη ζωή τους σε σχέση με εκείνα που μεγάλωσαν υπό καλύτερες συνθήκες. Η προσπάθεια γίνεται ακόμη πιο δύσκολη αν οι γονείς δεν έχουν δουλειά ή αν ένας νέος άνθρωπος δεν ελπίζει να βρει δουλειά μπαίνοντας στην αγορά εργασίας.
Ποιες είναι οι λύσεις: Ανάμεσα στις λύσεις πρέπει να βρίσκεται η επακριβής δημοσιονομική αναδιανομή από τους νικητές προς τους χαμένους, και ειδικά προς τα τέκνα των χαμένων. Η επιδότηση ή άμεσες προβλέψεις για απασχόληση. Μεγάλες προσπάθειες βελτίωσης της ποιότητας στην εκπαίδευση και της πρόνοιας παίδων για όλους, μαζί με τη δημόσια χρηματοδότηση της πρόσβασης σε ανώτερη εκπαίδευση. Και αποφασιστικότητα στην πιο αποτελεσματική διατήρηση της ζήτησης σε σοβαρές διολισθήσεις.
Μια άλλη εταιρική διακυβέρνηση
Το κύριο συστατικό του μοντέρνου καπιταλισμού είναι η εταιρία περιορισμένης ευθύνης. Πρόκειται για μια ευφυή κοινωνική εφεύρεση. Ενέχει όμως εγγενή μειονεκτήματα, με πιο σημαντικό το γεγονός ότι δεν υπάρχει ουσιαστικά ιδιοκτήτης της. Κι αυτό την κάνει ευάλωτη σε βανδαλισμούς.
Ποια είναι η απάντηση: Δυστυχώς, δεν υπάρχουν απλά φάρμακα. Η εταιρία είναι ο καλύτερος θεσμός που έχουμε για να διοικούνται μεγάλες, περίπλοκες και δυναμικές επιχειρήσεις. Είναι οπωσδήποτε σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι η φορολόγηση και η ρύθμιση δεν θα παρακωλύουν άλλες μορφές ιδιοκτησίας. Είναι ζωτικής σημασίας να ενθαρρύνουμε τη δημιουργία πραγματικά ανεξάρτητων, με μεγάλη διασπορά και καλή πληροφόρηση, διοικητικών συμβουλίων. Οπωσδήποτε να διασφαλίσουμε ότι οι μισθοί τους διακρίνονται από διαφάνεια.
Εκτός όμως από τις τράπεζες, όπου το δημόσιο συμφέρον απαιτεί παρέμβαση στα κίνητρα της διοίκησης, οι κυβερνήσεις δεν θα πρέπει να παρεμβαίνουν άμεσα.
Διορθώσεις στη φορολόγηση
Η γενική άποψη στην πολιτική συζήτηση, ειδικά στις ΗΠΑ, είναι εναντίον κάθε φορολόγησης. Όμως, οι φόροι παίζουν καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία της οικονομίας της αγοράς, για καλό και για κακό. Καθορίζουν τους πόρους που είναι διαθέσιμοι για την προσφορά ουσιωδών αγαθών και υπηρεσιών. Τέλος, κάνουν μεγάλη διαφορά στο ζήτημα της ανισότητας.
Ποιες είναι οι απαντήσεις: Το πιο σημαντικό ζήτημα είναι να εξαλειφθούν τα κίνητρα για μόχλευση στον φόρο εισοδήματος και στον φόρο επιχειρήσεων. Ειδικά στον δεύτερο, η αντιμετώπιση της μόχλευσης και του χρέους επί ίσοις όροις θα μείωνε αισθητά τις ευαισθησίες.
Μια άλλη εύλογη ιδέα είναι να μετατεθεί το φορολογικό βάρος από το εισόδημα στην κατανάλωση και στον πλούτο. Όμως, ένας άλλος αντικειμενικός στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι οι πλούσιοι πληρώνουν τους φόρους. Αυτήν τη στιγμή, ένας σωρός από παράθυρα τους προστατεύουν, όπως να μπορούν να μεταβάλλουν το εισόδημα σε κέρδος κεφαλαίου. Για να γίνει αυτό χρειάζεται διεθνής συνεργασία, που είναι απίστευτα δύσκολο να βρεθεί.
Προστασία της πολιτικής από την πλουτοκρατία
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα πρέπει να είναι η σχέση ανάμεσα στον πλούτο και τους πολιτικούς. Οι πολιτικοί και οι αγορές έχουν τη δική τους σφαίρα επιρροής. Η αγορά βασίζεται στους ρόλους των ανθρώπων ως παραγωγών ή ως καταναλωτών. Η πολιτική στους ρόλους τους ως πολίτες. Αν δεν υπάρχει η προστασία της πολιτικής, το αποτέλεσμα είναι πλουτοκρατία.
Στους πλουτοκράτες αρέσουν τα κλειστά πολιτικά και οικονομικά συστήματα. Έτσι, όμως, υπονομεύεται η ανοιχτή πρόσβαση πάνω στην οποία στηρίζεται η δημοκρατία στην πολιτική και η ανταγωνιστικότητα στην αγορά. Το να προστατευτεί το δημοκρατικό πολίτευμα από την πλουτοκρατία είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις.
Τι μπορεί να γίνει: Η προστασία της πολιτικής από την αγορά προκύπτει όταν ρυθμίζεται η χρήση κεφαλαίων και η παροχή δημόσιου χρήματος στις εκλογές. Μια, μερική τουλάχιστον, δημόσια χρηματοδότηση των κομμάτων και των εκλογών είναι αναπόφευκτη.
Η παγκοσμιοποίηση των κοινωνικών αγαθών
Ο σημερινός καπιταλισμός είναι παγκόσμιος. Κι αυτό δημιουργεί μια σειρά προκλήσεις όσο και προβλήματα.
Ένα ζήτημα είναι το πώς θα ρυθμιστούν επιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν σε τεράστια παγκόσμια κλίμακα. Αυτό έχει γίνει ιδιαίτερα δύσκολο στη χρηματοπιστωτική βιομηχανία.
Υπάρχει μία επιλογή: να ευθυγραμμιστεί η στήριξη σε δύσκολους καιρούς με τη ρύθμιση σε εθνικό επίπεδο κι έτσι να σπάσει το ενοποιημένο παγκόσμιο σύστημα ή να ευθυγραμμιστεί η στήριξη με τη ρύθμιση σε πιο υψηλά επίπεδα και να κινηθούν προς πιο ενοποιημένη ευρωπαϊκή ή παγκόσμια στρατηγική.
Πιο ευρύτερα, ο διαχωρισμός ανάμεσα στο επίπεδο στο οποίο λειτουργεί η πολιτική και σε αυτό όπου λειτουργούν οι επιχειρήσεις και η οικονομία είναι ένα πρόβλημα. Μεταξύ άλλων, εγείρει το ζήτημα πώς θα προσφερθούν μια σειρά διεθνή κοινωνικά αγαθά με συμφωνία ανάμεσα σε πολλά, πολύ διαφορετικά κράτη. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι ανοιχτές αγορές, η νομισματική και η χρηματοπιστωτική σταθερότητα, η ασφάλεια και πάνω από όλα η προστασία του περιβάλλοντος.
Ποια είναι η λύση: Μακροπρόθεσμα, πιθανόν να είναι περισσότερη παγκόσμια διακυβέρνηση. Θα είναι εφικτό; Όχι στο κοντινό μέλλον, για πολλά ζητήματα.
Επίλογος
Όπως έλεγα λοιπόν στην αρχή, ο καπιταλισμός πάντα αλλάζει. Πρέπει να αλλάξει σωστά τώρα, αν θέλει να επιβιώσει και να ακμάσει. Πρέπει να βρούμε συγκεκριμένες πρακτικές μεταρρυθμίσεις εντός αυτού και να αναθεωρήσουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί.
Όμως, ο καπιταλισμός πρέπει να παραμείνει καπιταλισμός. Σίγουρα έχει μεγάλες ατέλειες. Το ίδιο κι εμείς. Παραμένει όμως ένα μοναδικά ελαστικό, αποτελεσματικό και καινοτομικό οικονομικό σύστημα. Μπορεί να περνάει κρίση, αλλά παραμένει μία από τις ευφυέστερες εφευρέσεις της ανθρωπότητας. Είναι η βάση για την ευμάρεια, την οποία τόσο πολλοί άνθρωποι απολαμβάνουν και πολλοί περισσότεροι ζητούν. Μεταμορφώνει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.
Ας προσπαθήσουμε να τον κάνουμε καλύτερο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου