Ο Μπρεχτ και ο καπιταλισμός

Από Τα Νέα

Του Ρούσσου Βρανά

Μπορεί ο Μαρξ να έχει από καιρό πεθάνει, όμως ο Μπρεχτ αισθάνεται ξαφνικά μια χαρά. Εκείνος που έγραψε για τα πάθη των ανθρώπων της εποχής του μεγάλου κραχ αναβιώνει και επιστρέφει στην εποχή των σπρεντ και των «Αγανακτισμένων», κουβαλώντας μαζί του μηνύματα από ένα παρελθόν που, κάθε μέρα που περνά, το νιώθουμε ολοένα και λιγότερο μακρινό.

Η αναβίωση του Μπρεχτ παρατηρείται κυρίως στον ευρωπαϊκό Νότο, όπως γράφει ο συγγραφέας και κριτικός Λουίτζι Φόρτε στην εφημερίδα «Λα Στάμπα», σε μεγάλα και μικρά θέατρα της Ισπανίας και της Ιταλίας (και σε μικρότερο βαθμό και της Ελλάδας), παντού, όπου τα πλήθη, κυρίως νέοι χωρίς ελπίδα και μέλλον, αξιώνουν με δυνατή φωνή αυτό που τους έχουν στερήσει.


Ο μεγάλος δραματουργός θα τους είχε υποδεχτεί με ενθουσιασμό ως συνειδητούς και δραστήριους θεατές των διδακτικών θεατρικών έργων που είχε γράψει στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και που περιέγραφαν όχι μονάχα τη μεγάλη οικονομική κρίση εκείνης της εποχής αλλά και την κρίση μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Το μεγάλο θέμα που διαπερνά ολόκληρο το έργο του Μπρεχτ είναι ο καπιταλισμός. Οι κυκλικές μεταπτώσεις του, από την ευημερία στην υπερπαραγωγή, από την κρίση στην ύφεση, τον εμπνέουν να γράψει την «Αγία Ιωάννα των Σφαγείων», σε μια εποχή που μοιάζει πολύ με τη δική μας και που, όπως γράφει ο ίδιος, «το κυρίαρχο κοινωνικό σύστημα κανονίζει ποιος θα πιάσει δουλειά και ποιος θα φάει ψωμί».

Στο Σικάγο του 1929, η ηρωίδα Ιωάννα Νταρκ θέλει να εξαλείψει τη δυστυχία και την ανεργία και να ξαναφέρει τον θεό σε έναν κόσμο που μοιάζει όλο και περισσότερο με σφαγείο. Η ευγενική της ψυχή όμως αποδεικνύεται ανήμπορη σε μια πραγματικότητα που κυριαρχείται από ένα αρπακτικό οικονομικό σύστημα.

Το Σικάγο και η Αμερική είναι τόποι μεταφορικοί ενός καπιταλισμού που αλλού, όπως στη Γερμανία της Βαϊμάρης, γεννάει τέρατα. Θέλοντας να εξηγήσει στους Αμερικανούς το φαινόμενο του Χίτλερ, ο Μπρεχτ τον ντύνει με τα ρούχα του αμερικανού γκάνγκστερ.

Στην «Άνοδο του Αρθούρου Ουί» παρουσιάζει έναν ασήμαντο ανθρωπάκο να γίνεται μεγάλος και τρανός χάρη στο έγκλημα, την πολιτική υποστήριξη και τη διαφθορά, όπως ακριβώς είχε συμβεί με τον Αλ Καπόνε. Προστασία, εξαγορά ψήφων, εκβιασμοί, φόνοι, ομερτά. Άραγε πού βρισκόμαστε, στο Σικάγο της μεγάλης κρίσης ή στο σημερινό τρομερό μας παρόν;

Στις πολιτείες του ευρωπαϊκού Νότου, ο Μπρεχτ ξαναβγάζει σήμερα στην επιφάνεια τις κοινωνικές αντιθέσεις που αντηχούν με τη φωνή των «Αγανακτισμένων», των εκατομμυρίων ανέργων, των νεαρών που αισθάνονται σαν να τους έχουν στερήσει ακόμη και το δικαίωμα στο όνειρο. Ξανανεβαίνει πάλι στο σανίδι για να αναγγείλει το μήνυμα πως σε έναν κόσμο όπου καθένας έχει τον δικό του ρόλο, όσο δεν μας αρέσει αυτός ο κόσμος, άλλο τόσο είναι στο χέρι μας να τον αλλάξουμε.