Ο οριενταλισμός λυγίζει στο Τουίτερ

Από το Βλέμμα

Του Νίκου Ξυδάκη

Ο άνεμος ελευθερίας που σαρώνει τις αραβικές χώρες ανατρέπει τα διεφθαρμένα καθεστώτα και πυροδοτεί τις ελπίδες των λαών για ζωή με αξιοπρέπεια. Ταυτοχρόνως όμως ανατρέπει τα στερεότυπα που διακατέχουν τους Δυτικούς για τον αραβικό κόσμο.

● Τα πρόσωπα των νέων Αράβων, που μιλούν με θάρρος και διαύγεια για ελευθερία, δημοκρατία και αξιοπρέπεια, στις κάμερες των δικτύων, στα μπλογκ και στο Τουίτερ, δεν ανταποκρίνονται στις στερεοτυπικές εικόνες του φανατικού, θρησκόληπτου και καθυστερημένου Άραβα.

● Τα πρόσωπα που βλέπουμε και ο λόγος που εκφέρουν απέχουν παρασάγγας από τις οριενταλιστικές αναπαραστάσεις, με τις οποίες τραφήκαμε από τα μαζικά μέσα και τις χολιγουντιανές ταινίες, ιδίως κατά την αναδίπλωση της Δύσεως μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11.9.

Επιτέλους, ξαναθυμόμαστε τη διεισδυτική ανάλυση του σπουδαίου Αμερικανοπαλαιστινίου θεωρητικού Έντουαρντ Σαΐντ, καθηγητή στο Κολούμπια, περί οριενταλισμού, που άλλαξε το 1978 την πολιτική και πνευματική ατζέντα. Ο Σαΐντ περιέγραψε πώς ο Δυτικός αποικιοκράτης σχεδίασε μια εικόνα για την Ανατολή, μια Ανατολή εξωτική, μυστικιστική, καθυστερημένη, «άλλη»· και πώς μέσω της αντιπαραβολής της ως προς την «άλλη» Ανατολή, η Δύση αναγνώριζε τον εαυτό της υπέρτερο και προοδευμένο.

Στην πραγματικότητα ούτε η Ανατολή ούτε η Δύση ανταποκρίνονται στα στερεότυπα του επικρατούν και στις δύο πλευρές. Ούτε η Ανατολή είναι ένα πράγμα ούτε η Δύση· δυναμικές, ρευστές οντότητες είναι, χωρίς σαφή σύνορα, χωρίς σαφείς διαφορισμούς.

Ο ίδιος ο Σαΐντ, γεννημένος στην Ιερουσαλήμ, από χριστιανούς Παλαιστινίους γονείς, μεγάλωσε στο Κάιρο και σπούδασε στο Πρίνστον και στο Χάρβαρντ· ήταν στρατευμένος στην υπόθεση του παλαιστινιακού λαού, αλλά ήρθε σε σφοδρή σύγκρουση με τον Αραφάτ και το PLO για τις πολιτικές τους επιλογές. Ανήκε σε όλους τους κόσμους και τους στοχάστηκε κριτικά με όλους τους τρόπους.

Η σκέψη του και ο βίος του μάς βοηθούν τώρα να δούμε πιο καθαρά τα πρόσωπα των Αιγυπτίων διαδηλωτών της πλατείας Tαχρίρ που προσφέρουν το αίμα τους για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια, τα πρόσωπα των νέων της Τυνησίας, της Υεμένης, της Ιορδανίας, της Συρίας, που διεκδικούν ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης, δικαιοσύνη, δημοκρατία.

Ο αραβικός ξεσηκωμός του 2011 αλλάζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες, από τον Ατλαντικό έως τον Περσικό· ανοίγεται μια περίοδος αστάθειας. Πλάι στο αμιγώς γεωπολιτικό διακύβευμα, όμως, αναδύεται δειλά μια άλλη μεταβολή, μακροϊστορικού και ανθρωπολογικού χαρακτήρα: οι νέοι της Δύσεως αντικρίζουν στα σόσιαλ μίντια τους ομολόγους τους της Ανατολής, και διαπιστώνουν ότι μοιάζουν σε πολλά περισσότερα απ' όσα νόμιζαν.

Κατανοώντας τους εξεγερμένους νέους της πλατείας Ταχρίρ, οι Δυτικοί ομόλογοί τους κατανοούν βαθύτερα τους ίδιους τους εαυτούς τους. Αυτή η αλληλοκατανόηση δικαιώνει εν τοις πράγμασι την προφητική ανάλυση του Σαΐντ και γεννά ελπίδες για υπέρβαση της καχυποψίας και της ξενότητας που χωρίζει πανάρχαιους γείτονες.