«Οι Γερμανοί γάιδαροι λένε πάντα ναι»

Από την Deutsche Welle

Ολοκληρώθηκε η έκδοση του τετράτομου «Λεξικού του πρώιμου ελληνικού έπους», ενός έργου πνοής που είχε ξεκινήσει το 1945 ο φιλόλογος Bruno Snell. Το λεξικό προσφέρει μια κατάδυση στην πρώτη φάση της ευρωπαϊκής σκέψης.

Οι γερμανικές εφημερίδες με εκτενή άρθρα καλωσορίζουν αυτές τις μέρες την έκδοση ενός βιβλίου. Για τη «Μακρά πνοή του πνεύματος» κάνει λόγο η Frankfurter Allgemeine Zeitung, για έναν «Με πολλή φροντίδα φυλαγμένο μορφωτικό θησαυρό» η Neue Zürcher Zeitung. 

Και ποιο είναι το βιβλίο που αναρριπίζει τον ενθουσιασμό των κριτικών; Ο τέταρτος και τελευταίος τόμος του Λεξικού του πρώιμου ελληνικού έπους που εκδόθηκε τώρα από την Ακαδημία Επιστημών της Γοτίγγης και γιορτάστηκε μάλιστα με ένα διεθνές επιστημονικό συμπόσιο στις αρχές Οκτωβρίου, όπου συμμετείχαν κορυφές της ομηρικής έρευνας, ανάμεσά τους και ο Αντώνιος Ρεγκάκος από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 


Η ανακάλυψη του πνεύματος

Το ερμηνευτικό αυτό λεξικό της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, της ποίησης του Ησιόδου και των Ομηρικών Ύμνων, ξεκίνησε το 1945. Ήταν ιδέα ενός δεινού φιλολόγου, και όχι μόνο, της εποχής, του Bruno Snell. Στην Ελλάδα γνωστός και εκτός φιλολογικών κύκλων μετά τη μετάφραση του κορυφαίου έργου του Η ανακάλυψη του πνεύματος.

Ο Snell ήθελε από τη φιλολογική έρευνα να αναδεικνύει την πορεία του ανθρώπινου πνεύματος και της συνείδησης κατά τη διαδικασία εκλογίκευσης του κόσμου, να αναδεικνύει την εξατομίκευση του ανθρώπου όπως τη βλέπουμε να εξελίσσεται βαθμιαία από το έπος, όπου ο άνθρωπος είναι ακόμα άβουλο άθυρμα των θεών, στη λυρική ποίηση, όπου αφυπνίζεται η προσωπικότητά του, έως την τραγωδία, όπου παίρνει πια συνειδητές αποφάσεις.

Αυτή την πορεία του ανθρώπου την παρακολουθεί κανείς και μέσα από την εξέλιξη της γλώσσας και τη μετακύλιση των εννοιών. Είναι αυτή η πορεία που έκανε την αρχαία Ελλάδα μήτρα της Ευρώπης.


Τα ναι και τα όχι

Αυτή την ενηλικίωση του δυτικού ανθρώπου παρακολουθεί και το Λεξικό του πρώιμου ελληνικού έπους επί τη βάσει της πιο πρώιμης ευρωπαϊκής ποίησης. Για τον Bruno Snell οι λέξεις και οι έννοιες ήταν δεμένες πάντα με την εποχή τους και δεν είχαν κάποιο αιώνιο περιεχόμενο ή κάποια ανιστορική αξία. Άραγε από την ιστορική μελέτη της γλώσσας και των εννοιών έβγαζε ο Snell συμπεράσματα και για τη δική του εποχή, εποχή ανόδου και κατίσχυσης του ναζισμού; Έβγαζε.

Το 1935 με δημοψήφισμα οι Γερμανοί είχαν πει το ναι στους εθνικοσοσιαλιστές επιβήτορες της εξουσίας. Και δημοσιεύει τότε ο Snell στο φιλολογικό περιοδικό Hermes ένα φαινομενικά ανώδυνο μελέτημα για μια παρωνυχίδα της κλασσικής φιλολογίας, για το γκάρισμα του γαϊδάρου στα αρχαία ελληνικά. Η κατακλείδα του:

«Η μόνη πραγματική λέξη που μπορούσε να προφέρει ένας Έλλην όνος ήταν το ου, που ισοδυναμούσε στη γλώσσα των ανθρώπων με το όχι, ενώ κατά παράδοξο τρόπο οι Γερμανοί γάιδαροι λένε πάντα το ακριβώς αντίθετο, λένε πάντα ναι».

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου